Upadłość konsumencka a podatki - co musisz wiedzieć?
Upadłość konsumencka daje szansę oddłużenia osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej lub byłego przedsiębiorcy, który zakończył działalność. Zobowiązania mogą być umorzone w całości lub częściowo, ale to, które długi podatkowe zostaną umorzone, a które nie, zależy od konkretnej sytuacji i przepisów prawa upadłościowego oraz przepisów podatkowych (PIT). Kluczowe znaczenie ma, czy dochodzi do umorzenia zobowiązań w ramach postępowania upadłościowego — jeśli tak, możliwe jest zwolnienie z podatku dochodowego od tych umorzonych zobowiązań.
Spis treści:
- Na czym polega upadłość konsumencka?
- Główne cele upadłości konsumenckiej
- Procedura postępowania upadłosciowego w Polsce krok po kroku
- Upadłość konsumencka a podatki
- Upadłość konsumencka w Polsce w 2025 roku
- FAQ - Najczęściej zadawane pytania
Na czym polega upadłość konsumencka?
Upadłość konsumencka osoby fizycznej to procedura sądowa przewidziana przez prawo upadłościowe. Mogą z niej skorzystać osoby prywatne nieprowadzące działalności gospodarczej, które znalazły się w trudnej sytuacji finansowej i nie są w stanie regulować swoich zobowiązań pieniężnych. Procedura ta ma na celu oddłużenie dłużnika i umożliwienie mu rozpoczęcia nowego życia finansowego, ale niesie ze sobą pewne konsekwencje i wymagania.
Główne cele upadłości konsumenckiej:
-
Oddłużenie: sąd może umorzyć część lub całość zobowiązań upadłego
-
Ochrona przed postępowaniami egzekucyjnymi: zatrzymanie postępowań egzekucyjnych i innych działań mających na celu odzyskanie długu przez wierzycieli.
-
Zasady uczciwości: po zakończeniu postępowania upadłościowego dłużnik może żyć bez starych zobowiązań, pod warunkiem realizacji ustalonego planu spłaty.
Procedura upadłości konsumenckiej w Polsce krok po kroku:
-
Złożenie wniosku: Dłużnik składa wniosek o ogłoszenie upadłości przez system KRZ albo w sądzie rejonowym właściwym dla miejsca zamieszkania. Wniosek wymaga podania m.in. listy wierzycieli, spisu majątku, informacji o dochodach i przyczynach niewypłacalności. Opłata sądowa wynosi 30 zł.
-
Postępowanie sądowe: Sąd upadłościowy bada sytuację finansową i ocenia, czy doszło do swojej niewypłacalności. Jeśli stwierdzi, że niewypłacalność nie powstała wskutek rażącego niedbalstwa lub celowego działania, wydaje postanowienie o ogłoszeniu upadłości konsumenckiej.
-
Ogłoszenie upadłości: Z dniem ogłoszenia upadłości konsumenckiej majątek dłużnika staje się masą upadłości. Syndyk sporządza spis wierzycieli, spis wierzytelności spornych i zarządza likwidacją majątku upadłego.
-
Ustalenie planu spłaty wierzycieli: Sąd może zatwierdzić plan spłaty wierzycieli – najczęściej na okres 3 lat. W przypadku działania z rażącym niedbalstwem plan może trwać nawet do 7 lat. Gdy dłużnik nie posiada majątku, a jego sytuacja uniemożliwia spłatę – sąd może od razu umorzyć zobowiązania.
-
Zakończenie postępowania upadłościowego: Po wykonaniu planu spłaty albo umorzeniu długów – dłużnik uzyskuje oddłużenie.
-
Likwidacja majątku upadłego: Syndyk dokonuje likwidacji majątku upadłego, sprzedając rzeczy, które mają wartość rynkową. Dochód trafia na konto masy upadłościowej i służy do zaspokojenia wierzycieli. Dłużnik zachowuje przedmioty niezbędne do życia, zgodnie z zasadami egzekucji w sprawach cywilnych. W przypadku sprzedaży mieszkania lub domu – sąd może przyznać środki na wynajem innego lokalu mieszkalnego na okres 12 – 24 miesięcy
Złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości
Wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej może złożyć sam dłużnik, nawet jeśli posiada tylko jednego wierzyciela. W przypadku osoby fizycznej, która była przedsiębiorcą, wniosek może również złożyć wierzyciel, nawet po zaprzestaniu prowadzenia działalności gospodarczej, pod warunkiem, że od dnia wykreślenia z rejestru nie minął rok. Wierzyciel ma także prawo złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości osoby fizycznej, która faktycznie prowadziła działalność gospodarczą, nawet jeśli nie zgłosiła jej we właściwym rejestrze, pod warunkiem, że od zaprzestania prowadzenia działalności nie minął rok.
Wniosek należy złożyć na formularzu w sądzie rejonowym właściwym dla miejsca zamieszkania dłużnika. Aktualnie wnioski o upadłość rozpatrują następujące Sądy Rejonowe: w Jeleniej Górze, Legnicy, Wałbrzychu, dla Wrocławia – Fabrycznej we Wrocławiu, w Bydgoszczy, Toruniu, Lublinie – Wschód w Lublinie, Zielonej Górze, Gorzowie Wielkopolskim, Łodzi – Śródmieściu w Łodzi, Piotrkowie Trybunalskim, dla Krakowa – Śródmieścia w Krakowie, Płocku, Radomiu, Warszawie dla miasta stołecznego Warszawy, Opolu, Rzeszowie, Białymstoku, Gdańsku – Północ w Gdańsku, Bielsku-Białej, Częstochowie, Gliwicach, Katowicach – Wschód w Katowicach, Kielcach, Elblągu, Olsztynie, Kaliszu, Poznaniu – Stare Miasto w Poznaniu, Koszalinie oraz Szczecinie – Centrum w Szczecinie.
Opłata sądowa za wniosek o ogłoszenie upadłości wynosi 30 zł. W sytuacji, gdy majątek dłużnika nie jest wystarczający na pokrycie kosztów postępowania upadłościowego lub w masie upadłości brakuje płynnych środków, tymczasowo koszty te pokrywa Skarb Państwa.
Ustalenie listy wierzytelności i likwidacja majątku dłużnika
Kolejnym etapem jest ustalenie i zatwierdzenie listy wierzytelności, a następnie likwidacja majątku dłużnika przez syndyka. Dłużnik ma obowiązek przekazać syndykowi cały swój majątek, niezbędne dokumenty oraz wywiązywać się z nałożonych na niego obowiązków zgodnie z ustawą. W przypadku niewywiązania się z tych obowiązków, sąd może umorzyć postępowanie.
Syndyk zajmuje się majątkiem, który posiada rzeczywistą wartość rynkową i może być sprzedany. Nie obejmuje majątku, który jest niezbędny do codziennego życia dłużnika i jego rodziny (tzw. ograniczenia egzekucji). Syndyk może także pisemnie upoważnić dłużnika do sprzedaży ruchomości należących do masy upadłości, co może obniżyć koszty postępowania i pozwolić dłużnikowi na uzyskanie wyższej ceny sprzedaży.
Zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych
Jeżeli w skład masy upadłości wchodzi lokal mieszkalny lub dom jednorodzinny, w którym mieszka dłużnik, z sumy uzyskanej ze sprzedaży wydziela się kwotę odpowiadającą przeciętnemu czynszowi najmu lokalu mieszkalnego w tej samej lub sąsiedniej miejscowości na okres od 12 do 24 miesięcy. Kwotę tę określa sędzia-komisarz na wniosek dłużnika, biorąc pod uwagę jego potrzeby mieszkaniowe, liczbę osób pozostających na jego utrzymaniu, zdolności zarobkowe, sumę uzyskaną ze sprzedaży oraz opinię syndyka. Gmina ani syndyk nie mają obowiązku zapewnienia dłużnikowi innego lokalu.
Sędzia-komisarz ustala także zakres i czas, przez jaki dłużnik lub osoby mu bliskie mogą korzystać z mieszkania znajdującego się w lokalu lub budynku wchodzącym do masy upadłościowej.
Co się dzieje z długami po ogłoszeniu upadłości?
Wraz z ogłoszeniem upadłości, syndyk zarządza majątkiem dłużnika, który staje się masą upadłości. Przepisy prawa upadłościowego nie regulują szczegółowo jakie składniki majątku dłużnika wchodzą do masy upadłości. Wiadomo, że majątek obejmuje wszystkie aktywa dłużnika w dniu ogłoszenia upadłości oraz te nabyte w toku postępowania upadłościowego, z pewnymi wyjątkami. Sąd informuje o upadłości syndyka oraz właściwe instytucje, takie jak: właściwa izba administracji skarbowej, Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS) lub Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (KRUS).
Następnie syndyk upłynnia majątek dłużnika celem zaspokojenia roszczeń wierzycieli w jak najwyższym stopniu.
Upadłość konsumencka a podatki
Czy umorzenie długów powoduje obowiązek podatkowy? Od 2022 r. przepisy jasno mówią, że umorzenie długów w ramach postępowania upadłościowego nie jest przychodem podatkowym. Oznacza to, że po ogłoszeniu upadłości dłużnika nie zapłacisz podatku dochodowego od umorzonych zobowiązań.
Podatek VAT: Jeżeli ktoś prowadził działalność gospodarczą, to część długów z VAT może być traktowana inaczej. Jednak w upadłości konsumenckiej dotyczy to tylko sytuacji byłych przedsiębiorców.
Ulgi i odliczenia: W trakcie trwania planu spłaty można utracić prawo do niektórych ulg (np. ulgi na dzieci), jeśli nie spełnia się kryteriów podatkowych.
Zwroty podatku: Jeżeli w trakcie postępowania podatnik otrzyma zwrot podatku – kwota ta trafia do masy upadłości i przechodzi w ręce syndyka.
Koszty postępowania: Wynagrodzenie syndyka oraz koszty sądowe pokrywane są z masy upadłości.
Zobowiązania niepodlegające umorzeniu w upadłości konsumenckiej
Nie wszystkie długi można umorzyć. Po ogłoszeniu bankructwa osoby fizycznej nadal pozostają:
- alimenty,
- kary i grzywny,
- odszkodowania,
- niektóre zobowiązania podatkowe i składkowe,
- długi powstałe wskutek pokrzywdzenia wierzycieli lub rażącego niedbalstwa.
Upadłość konsumencka w Polsce w 2025 roku
W 2023 roku liczba ogłoszonych upadłości konsumenckich znacznie wzrosła w porównaniu do lat poprzednich. Wzrost ten może być związany z trudną sytuacją ekonomiczną, inflacją oraz długofalowymi skutkami pandemii COVID-19. Zauważono również, że coraz więcej młodych osób (w wieku 25-35 lat) oraz młodych rodzin ogłasza upadłość. Z kolei wzrost liczby upadłości wśród kobiet wskazuje na rosnące trudności finansowe, często związane z nierównością płac i łączeniem obowiązków zawodowych z opieką nad dziećmi.
Od autora: „Upadłość konsumencka nie jest ucieczką od odpowiedzialności, lecz szansą na nowy start. Z perspektywy podatków ważne jest, by wiedzieć, że umorzenie zobowiązań nie oznacza dodatkowego obciążenia w PIT – to daje ludziom realną możliwość odbudowy finansowej.”
Mirosław Ziętek, redaktor merytoryczny Podatnik.info
FAQ - Najczęściej zadawane pytania
1. Czy sąd może oddalić wniosek o upadłość?
Tak, jeżeli uzna, że dłużnik działał z rażącym niedbalstwem, nie ujawnił majątku lub celowo doprowadził do niewypłacalności.
2. Czy można ogłosić upadłość konsumencką bez majątku?
Tak – możliwa jest upadłość konsumencka bez majątku. Wtedy sąd może od razu przejść do umorzenia zobowiązań.
3. Co dzieje się w chwili składania wniosku?
Z dniem zgłoszenia wniosku sąd bada dokumenty, a wierzyciele nie mogą wszczynać nowych postępowań egzekucyjnych.
4. Czy potrzebny jest profesjonalny pełnomocnik?
Nie zawsze, ale w trudniejszych sprawach warto, by w sprawie występował doradca restrukturyzacyjny lub profesjonalny pełnomocnik.
5. Czy w trakcie planu spłaty istnieje możliwość dokonywania jakichkolwiek spłat wierzycielom poza planem?
Nie – wszystkie płatności odbywają się w ramach planu spłaty wierzycieli, który zatwierdza sąd.
