Upadłość konsumencka a podatki - co musisz wiedzieć?
Upadłość konsumencka może być szansą na nowy start dla osób zadłużonych, ale niesie ze sobą również istotne konsekwencje podatkowe. Jakie zobowiązania podatkowe mogą powstać w trakcie i po ogłoszeniu upadłości konsumenckiej? Czy upadłość konsumencka pozwala na umorzenie długów wobec urzędu skarbowego?
Czym jest upadłość konsumencka?
Upadłość konsumencka to procedura sądowa, która pomaga osobom fizycznym, nieprowadzącym działalności gospodarczej, wyjść z długów w przypadku niewypłacalności. Niewypłacalność oznacza brak możliwości regulowania wymagalnych zobowiązań pieniężnych. Procedura ta ma na celu oddłużenie dłużnika i umożliwienie mu rozpoczęcia nowego życia finansowego, ale niesie ze sobą pewne konsekwencje i wymagania.
Główne cele upadłości konsumenckiej:
-
Oddłużenie: umorzenie całości lub części długów, które dłużnik nie jest w stanie spłacić.
-
Ochrona przed wierzycielami: zatrzymanie postępowań egzekucyjnych i innych działań mających na celu odzyskanie długu przez wierzycieli.
-
Zasady uczciwości: umożliwienie dłużnikowi rozpoczęcia nowego życia finansowego bez długów, pod warunkiem realizacji ustalonego planu spłaty.
Procedura upadłości konsumenckiej w Polsce:
-
Złożenie wniosku: dłużnik składa wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej do sądu.
-
Postępowanie sądowe: sąd bada sytuację finansową dłużnika i decyduje, czy wniosek o upadłość jest zasadny.
-
Ogłoszenie upadłości: jeśli sąd uzna, że dłużnik jest niewypłacalny, ogłasza upadłość konsumencką.
-
Sporządzenie planu spłaty: sąd może ustalić plan spłaty, który dłużnik realizuje przez określony czas. Jeśli dłużnik jest trwale niezdolny do spłaty, zobowiązania mogą zostać umorzone bez planu spłaty wierzycieli.
-
Umorzenie długów: po zakończeniu planu spłaty (lub natychmiast, jeśli plan nie jest wymagany) reszta niespłaconych długów zostaje umorzona.
Wniosek o ogłoszenie upadłości
Wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej może złożyć sam dłużnik, nawet jeśli posiada tylko jednego wierzyciela. W przypadku osoby fizycznej, która była przedsiębiorcą, wniosek może również złożyć wierzyciel, nawet po zaprzestaniu prowadzenia działalności gospodarczej, pod warunkiem, że od dnia wykreślenia z rejestru nie minął rok. Wierzyciel ma także prawo złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości osoby fizycznej, która faktycznie prowadziła działalność gospodarczą, nawet jeśli nie zgłosiła jej we właściwym rejestrze, pod warunkiem, że od zaprzestania prowadzenia działalności nie minął rok.
Wniosek należy złożyć na formularzu w sądzie rejonowym właściwym dla miejsca zamieszkania dłużnika. Aktualnie wnioski o upadłość rozpatrują następujące Sądy Rejonowe: w Jeleniej Górze, Legnicy, Wałbrzychu, dla Wrocławia – Fabrycznej we Wrocławiu, w Bydgoszczy, Toruniu, Lublinie – Wschód w Lublinie, Zielonej Górze, Gorzowie Wielkopolskim, Łodzi – Śródmieściu w Łodzi, Piotrkowie Trybunalskim, dla Krakowa – Śródmieścia w Krakowie, Płocku, Radomiu, Warszawie dla miasta stołecznego Warszawy, Opolu, Rzeszowie, Białymstoku, Gdańsku – Północ w Gdańsku, Bielsku-Białej, Częstochowie, Gliwicach, Katowicach – Wschód w Katowicach, Kielcach, Elblągu, Olsztynie, Kaliszu, Poznaniu – Stare Miasto w Poznaniu, Koszalinie oraz Szczecinie – Centrum w Szczecinie.
Opłata sądowa za wniosek o ogłoszenie upadłości wynosi 30 zł. W sytuacji, gdy majątek dłużnika nie jest wystarczający na pokrycie kosztów postępowania upadłościowego lub w masie upadłości brakuje płynnych środków, tymczasowo koszty te pokrywa Skarb Państwa.
Ustalenie listy wierzytelności i likwidacja majątku dłużnika
Kolejnym etapem jest ustalenie i zatwierdzenie listy wierzytelności, a następnie likwidacja majątku dłużnika przez syndyka. Dłużnik ma obowiązek przekazać syndykowi cały swój majątek, niezbędne dokumenty oraz wywiązywać się z nałożonych na niego obowiązków zgodnie z ustawą. W przypadku niewywiązania się z tych obowiązków, sąd może umorzyć postępowanie.
Syndyk zajmuje się majątkiem, który posiada rzeczywistą wartość rynkową i może być sprzedany. Nie obejmuje majątku, który jest niezbędny do codziennego życia dłużnika i jego rodziny (tzw. ograniczenia egzekucji). Syndyk może także pisemnie upoważnić dłużnika do sprzedaży ruchomości należących do masy upadłości, co może obniżyć koszty postępowania i pozwolić dłużnikowi na uzyskanie wyższej ceny sprzedaży.
Zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych
Jeżeli w skład masy upadłości wchodzi lokal mieszkalny lub dom jednorodzinny, w którym mieszka dłużnik, z sumy uzyskanej ze sprzedaży wydziela się kwotę odpowiadającą przeciętnemu czynszowi najmu lokalu mieszkalnego w tej samej lub sąsiedniej miejscowości na okres od 12 do 24 miesięcy. Kwotę tę określa sędzia-komisarz na wniosek dłużnika, biorąc pod uwagę jego potrzeby mieszkaniowe, liczbę osób pozostających na jego utrzymaniu, zdolności zarobkowe, sumę uzyskaną ze sprzedaży oraz opinię syndyka. Gmina ani syndyk nie mają obowiązku zapewnienia dłużnikowi innego lokalu.
Sędzia-komisarz ustala także zakres i czas, przez jaki dłużnik lub osoby mu bliskie mogą korzystać z mieszkania znajdującego się w lokalu lub budynku wchodzącym do masy upadłościowej.
Co się dzieje z długami po ogłoszeniu upadłości?
Wraz z ogłoszeniem upadłości, syndyk zarządza majątkiem dłużnika, który staje się masą upadłości. Przepisy prawa upadłościowego nie regulują szczegółowo jakie składniki majątku dłużnika wchodzą do masy upadłości. Wiadomo, że majątek obejmuje wszystkie aktywa dłużnika w dniu ogłoszenia upadłości oraz te nabyte w toku postępowania upadłościowego, z pewnymi wyjątkami. Sąd informuje o upadłości syndyka oraz właściwe instytucje, takie jak: właściwa izba administracji skarbowej, Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS) lub Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (KRUS).
Następnie syndyk upłynnia majątek dłużnika celem zaspokojenia roszczeń wierzycieli w jak najwyższym stopniu.
Upadłość konsumencka a konsekwencje podatkowe
Fakt ogłoszenia upadłości nie sprawia powoduje, że podatnik traci swój status podmiotu zobowiązanego do obliczenia kwoty podatku, złożenia deklaracji podatkowej oraz zapłaty zobowiązania. Chociaż upadłość konsumencka umożliwia rozpoczęcie nowego życia finansowego bez długów, wiąże się również z różnymi konsekwencjami podatkowymi, takimi jak:
-
Umorzenie długu a dochód podatkowy: umorzenie długu może być traktowane jako przychód podlegający opodatkowaniu, co oznacza, że dłużnik może być zobowiązany do zapłaty podatku dochodowego od wartości umorzonego długu.
-
Podatek VAT: jeśli dłużnik prowadził działalność gospodarczą i umorzono mu podatek VAT, może być konieczne rozliczenie tego podatku. W przypadku konsumentów nieprowadzących działalności gospodarczej nie ma takiego obowiązku.
-
Podatek od spadków i darowizn: majątek zwiększony poprzez darowizny lub spadki może podlegać opodatkowaniu, co jest istotne w kontekście upadłości konsumenckiej.
-
Odliczenia podatkowe: dłużnik może stracić prawo do pewnych odliczeń podatkowych, takich jak ulga na dzieci czy ulga rehabilitacyjna.
-
Koszty postępowania upadłościowego: opłaty sądowe i wynagrodzenie syndyka mogą wpływać na sytuację podatkową dłużnika i mogą być uznane za koszty uzyskania przychodu.
-
Korekty podatkowe: w przypadku zaległości podatkowych mogą być wymagane korekty deklaracji podatkowych.
-
Informowanie urzędu skarbowego: dłużnik musi informować urząd skarbowy o zmianach w sytuacji finansowej, zwłaszcza dotyczących umorzenia długów.
-
w ramach postępowania upadłościowego możliwe jest umorzenie długów w ZUS oraz Urzędu Skarbowego
-
zwrot podatku wchodzi do masy upadłości, oznacza to, że syndyk zabiera zwrot podatku.
Zobowiązania niepodlegające umorzeniu w upadłości konsumenckiej
Upadłość konsumencka nie obejmuje wszystkich zobowiązań. Ustawodawca wymienił katalog zamknięty zobowiązań, które nie podlegają umorzeniu w postępowaniu upadłościowym. Zobowiązania wynikające z alimentów, kar, odszkodowań oraz zobowiązań podatkowych i ubezpieczeniowych zazwyczaj nie podlegają umorzeniu i muszą być spłacane nawet po zakończeniu w postępowania upadłościowego. Prawo upadłościowe określa szczegółowy katalog zobowiązań, które nie mogą zostać umorzone.
Upadłość konsumencka w ostatnich latach
W 2023 roku liczba ogłoszonych upadłości konsumenckich znacznie wzrosła w porównaniu do lat poprzednich. Wzrost ten może być związany z trudną sytuacją ekonomiczną, inflacją oraz długofalowymi skutkami pandemii COVID-19. Zauważono również, że coraz więcej młodych osób (w wieku 25-35 lat) oraz młodych rodzin ogłasza upadłość. Z kolei wzrost liczby upadłości wśród kobiet wskazuje na rosnące trudności finansowe, często związane z nierównością płac i łączeniem obowiązków zawodowych z opieką nad dziećmi.
