Podatek od wzbogacenia - ile wynosi i kto musi go zapłacić oraz kiedy?
Podatek od wzbogacenia to danina nakładana przez Skarb Państwa na wartość korzyści majątkowej uzyskanej bezpłatnie lub w sposób nieodpłatny (np. darowizna, spadek, zniesienie współwłasności). Wysokość podatku zależy od wartości nabytych świadczeń oraz od stopnia pokrewieństwa między stronami transakcji. Czym dokładnie jest podatek od wzbogacenia? Od jakiej kwoty obowiązuje? Gdzie złożyć deklaracje? Odpowiadają eksperci Podatnik.info.
Spis treści:
- Czym jest podatek od wzbogacenia?
- Kto jest zobowiązany do zapłaty podatku?
- Ile wynosi podatek od wzbogacenia?
- Jak i kiedy złożyć deklarację oraz uiścić podatek?
- Ulgi, odliczenia i dobre praktyki
Czym jest podatek od wzbogacenia?
Podatek od wzbogacenia to potoczne, ale coraz powszechniej używane określenie na zobowiązania podatkowe wynikające z uzyskania korzyści majątkowej bez odpłatności lub poniżej wartości rynkowej. Choć nie istnieje formalnie w przepisach podatkowych jako osobna kategoria, termin ten najczęściej obejmuje dwie daniny publiczne:
- podatek od spadków i darowizn,
- podatek od czynności cywilnoprawnych (PCC).
Podstawa prawna i definicja
Podatek od spadków i darowizn regulowany jest ustawą z dnia 28 lipca 1983 roku o podatku od spadków i darowizn (Dz.U. 1983 nr 45 poz. 207) i dotyczy nieodpłatnego nabycia majątku od osoby fizycznej. Obejmuje to korzyści wynikające z:
- spadku lub zapisów w testamencie,
- umowy darowizny,
- zasiedzenia,
- zachowku,
- ustanowienia nieodpłatnego użytkowania.
Z kolei podatek PCC został określony w ustawie z 9 września 2000 roku o podatku od czynności cywilnoprawnych (Dz.U. 2000 nr 86 poz. 959). Ma on zastosowanie między innymi do sprzedaży, pożyczek, zniesienia współwłasności. Są to sytuacje, w których co prawda dochodzi do odpłatności, ale odbiorca majątku zyskuje realną korzyść – na przykład udział w nieruchomości w symbolicznej cenie, poniżej ceny rynkowej.
W praktyce oznacza to, że każdy podatnik, który nabywa majątek bez ekwiwalentu albo po zaniżonej wartości, powinien sprawdzić, czy nie ciąży na nim obowiązek podatkowy.
Zakres opodatkowania – darowizny, spadki, zniesienie współwłasności
Podatek od wzbogacenia może dotyczyć wielu życiowych sytuacji – nie tylko otrzymania spadku po babci czy darowizny od rodziców. Coraz częściej obowiązek podatkowy powstaje również przy pozornie formalnych czynnościach. Przykładem może być zniesienie współwłasności nieruchomości pomiędzy rodzeństwem, gdzie jeden z nich uzyskuje pełne prawo własności, a drugi zostaje spłacony w kwocie niższej niż udział rynkowy.
W praktyce, do najczęstszych zdarzeń podlegających opodatkowaniu należą:
- darowizna pieniędzy (np. przelew bankowy od członka rodziny),
- nabycie mieszkania w spadku,
- przekazanie samochodu bez opłaty,
- umorzenie pożyczki udzielonej wcześniej przez osobę prywatną,
- zbycie udziałów w spółce cywilnej poniżej ich wartości rynkowej.
Ważne: każda z tych sytuacji może pociągać za sobą konieczność złożenia deklaracji i zapłaty podatku – nawet jeśli strony nie były świadome tego obowiązku.
Kto jest zobowiązany do zapłaty podatku?
Obowiązek podatkowy powstaje po stronie osoby, która uzyskała korzyść majątkową – najczęściej jest to osoba fizyczna, rzadziej osoba prawna.
Podatnicy – osoby fizyczne i ich grupy podatkowe
W przypadku darowizn i spadków, wysokość podatku zależy od tak zwanej grupy podatkowej, do której należy nabywca względem darczyńcy lub spadkodawcy:
- Grupa I – najbliższa rodzina (małżonek, dzieci, wnuki, rodzice, dziadkowie, rodzeństwo),
- Grupa II – dalsza rodzina (ciotki, wujowie, dzieci rodzeństwa, pasierbowie),
- Grupa III – osoby niespokrewnione lub obce.
Im dalszy stopień pokrewieństwa, tym wyższy podatek.
Wyjątki i zwolnienia (bliscy krewni, określone kwoty)
W wielu przypadkach możliwe jest całkowite zwolnienie z podatku, na przykład gdy:
- darowizna lub spadek pochodzi od najbliższej rodziny (tak zwana grupa 0 – małżonek, dzieci, rodzice),
- podatnik zgłosi nabycie w terminie 6 miesięcy (formularz SD-Z2),
- wartość darowizny nie przekracza kwoty wolnej od podatku.
Ile wynosi podatek od wzbogacenia?
Podatnicy mają również często wątpliwości, ile wynosi podatek od wzbogacenia. Jak wspomnieliśmy, jego wysokość zależy od grupy podatkowej, wartości wzbogacenia oraz od tego, czy zastosowano zwolnienia.
Stawki podatkowe według grup podatkowych
Wysokość podatku od wzbogacenia zależy od wartości nabytej korzyści majątkowej oraz grupy podatkowej, do której zalicza się obdarowany lub spadkobierca. System ten jest progresywny, co oznacza, że im wyższa wartość nabywanego majątku, tym wyższa stawka podatku. Jednocześnie osoby spokrewnione w najbliższej linii (na przykład: dzieci, małżonkowie) korzystają z najniższych stawek lub – w niektórych przypadkach – całkowitego zwolnienia z podatku.
Grupa I:
- do 11 833 zł – 3%,
- od 11 833 zł do 23 665 zł – 355 zł + 5% nadwyżki ponad 11 833 zł,
- powyżej 23 665 zł – 946 zł 60 gr i 7% od nadwyżki ponad 23 665 zł.
Grupa II:
- do 11 833 zł – 7%,
- od 11 833 zł do 23 665 zł – 828 zł 40 gr i 9% nadwyżki ponad 11 833 zł,
- powyżej 23 665 zł – 1893 zł 30 gr i 12% nadwyżki ponad 23 665 zł.
Grupa III:
- do 11 833 zł – 12%,
- od 11 833 zł do 23 665 zł – 1420 zł i 16% od nadwyżki ponad 11 833 zł,
- powyżej 23 665 zł – 3313 zł 20 gr i 20% nadwyżki ponad 23 665 zł.
Od jakiej kwoty nalicza się podatek? (kwoty wolne i progi)
Kolejnym z najczęstszych pytań podatników jest: „podatek od wzbogacenia – od jakiej kwoty?”. Odpowiedź zależy od przynależności do jednej z trzech grup podatkowych oraz od tego, czy nabycie nastąpiło w ciągu pięciu lat od tej samej osoby (sumowanie darowizn).
Aktualne kwoty wolne od podatku to:
- Grupa I (najbliższa rodzina) – 36 120 zł
- Grupa II (dalsza rodzina) – 27 090 zł
- Grupa III (osoby obce) – 5 733 zł
Przykład:
Jeśli osoba z grupy III otrzyma od znajomego dwa przelewy: 3 000 zł w styczniu i 4 000 zł w sierpniu – łącznie 7 000 zł – przekroczy próg 5 733 zł i będzie musiała zapłacić podatek od nadwyżki. Nie ma znaczenia, że darowizny były realizowane osobno.
Jak i kiedy złożyć deklarację oraz uiścić podatek?
Zgłoszenia dokonuje się do urzędu skarbowego właściwego ze względu na miejsce zamieszkania nabywcy.
Termin na zgłoszenie (formularz SD-Z2 lub SD-3)
Zgłoszenie nabycia majątku powinno nastąpić w ciągu 6 miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego – czyli zazwyczaj od:
- dnia podpisania umowy darowizny,
- uprawomocnienia się postanowienia o nabyciu spadku,
- zawarcia ugody lub aktu notarialnego.
W przypadku, gdy korzystamy ze zwolnienia dla najbliższej rodziny (grupa 0), musimy koniecznie złożyć formularz SD-Z2, inaczej zwolnienie przepada i urząd naliczy pełny podatek.
Formularz SD-3 składa się w sytuacjach, gdy obowiązek podatkowy występuje i nie ma możliwości skorzystania z żadnego zwolnienia. Deklaracja SD-3 jest także podstawą do wyliczenia należnej kwoty podatku przez urząd skarbowy.
Miejsce i sposób płatności (urzędowe konto bankowe)
Po złożeniu deklaracji urząd skarbowy wyda decyzję o wysokości podatku. Należność należy uiścić na konto urzędu skarbowego wskazane w decyzji lub zawiadomieniu – można to zrobić przelewem lub osobiście w kasie.
Konsekwencje nieterminowego złożenia lub zapłaty
Niedopełnienie obowiązku zgłoszeniowego w terminie skutkuje:
- utratą prawa do zwolnienia z podatku,
- naliczeniem odsetek,
- a nawet odpowiedzialnością karnoskarbową – szczególnie przy zatajeniu darowizny lub nieujawnieniu nabycia majątku.
Ulgi, odliczenia i dobre praktyki
Podatek od wzbogacenia – choć w wielu przypadkach obowiązkowy – przewiduje szereg zwolnień, zarówno podmiotowych (zależnych od relacji między stronami), jak i przedmiotowych (związanych z celem lub charakterem przekazywanego majątku).
Zwolnienia przedmiotowe i podmiotowe
Do najczęstszych i najważniejszych zwolnień należą darowizny i spadki otrzymane od najbliższej rodziny (grupa 0) – czyli małżonka, dzieci, wnuków, rodziców, dziadków, pasierbów, rodzeństwa, ojczyma i macochy.
Osoby z II i III grupy podatkowej mogą skorzystać z częściowego lub całkowitego zwolnienia z podatku, jeśli otrzymane środki zostaną wydatkowane na własne cele mieszkaniowe, na przykład zakup lokalu, budowę domu czy spłatę kredytu hipotecznego.
Sprawdź również artykuł: https://www.podatnik.info/publikacje/zniesienie-podatku-pcc,62518e
Jak udokumentować wartość wzbogacenia?
W przypadku kontroli lub weryfikacji ze strony urzędu skarbowego, podatnik musi wykazać wartość nabytego majątku. Dokumentacja powinna odzwierciedlać wartość rynkową danej rzeczy lub prawa z dnia nabycia.
Przydatne dokumenty to między innymi:
- umowy cywilnoprawne (darowizny, pożyczki),
- akty notarialne (na przykład: przeniesienie własności mieszkania),
- zaświadczenia bankowe (na przykład: potwierdzenie przelewu),
- opinie rzeczoznawców majątkowych (szczególnie w przypadku nieruchomości, działek, udziałów w spółkach).
Brak odpowiedniego udokumentowania może skutkować zastosowaniem szacunkowej wyceny przez urząd skarbowy, co często oznacza wyższy podatek do zapłaty.
Jeżeli masz wątpliwości dotyczące podatku od wzbogacenia, możesz skorzystać z pomocy naszych ekspertów. Każdy użytkownik bezpłatnego programu Podatnik.info może zadać dowolne pytanie specjalistom z obszaru prawa podatkowego czy księgowości. Ponadto w okresie rozliczania deklaracji podatkowych, zapewniamy trzy rozwiązania, dzięki którym dopełnisz formalności nawet w 5 minut!
