Świadczenia i ulgi podatkowe dla obywateli Ukrainy

2022-04-22

Wojna na Ukrainie zaskoczyła wszystkich i tym samym spowodowała ogromny napływ uchodźców ukraińskich do naszego kraju. Polacy ruszyli na pomoc – zadziałały samorządy, fundacje, stowarzyszenia, parafie, organizacje pozarządowe, społeczne i pożytku publicznego. 

Wielu Polaków spontanicznie przyjęło Ukraińców pod własny dach. Rząd z kolei, przy wprowadzeniu odpowiednich przepisów prawa, opracował pakiet świadczeń, ulg i ułatwień podatkowych dla uciekających przed wojną Ukraińców. Nie wszystkie pierwotne założenia się ziściły, ale preferencje i tak są dość szerokie.

Ustawa z 12 marca 2022 roku o pomocy obywatelom Ukrainy

Świadczenia i ulgi podatkowe dla uchodźców ukraińskich opisane zostały w ustawie o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa. Procedowana od początku konfliktu i podpisana przez Prezydenta 12 marca ustawa weszła w życie w chwilą ogłoszenia, z obowiązującą mocą wsteczną od 24 lutego 2022 r. Co ważne – ustawa przewiduje okresową pomoc i głównie dla tych obywateli ukraińskich, którzy przyjechali do Polski w okresie działań wojennych (od 24 lutego). Ustawa przewiduje nie tylko ulgi dla samych Ukraińców, lecz też dla Polaków i polskich firm, które udzielają pomocy uchodźcom.

Legalizacja pobytu Ukraińców w Polsce

Pierwszym z celów ustawy jest regulacja kwestii legalności pobytu obywateli ukraińskich na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, którzy przybyli w skutek działań wojennych na terenie Ukrainy. Ci Ukraińcy, którzy przybyli tu po 23 lutego 2022 r. oraz deklarują chęć pozostania w Polsce, mają zagwarantowany legalny pobyt przez 18 miesięcy, liczony od 24 lutego. Ustawa przedłuża też pobyt tym Ukraińcom, którzy w Polsce przebywali jeszcze przed wojną. Zezwolenia na pobyt oraz wizy krajowe, których termin kończył się po 24 lutego, zostały przedłużone do końca roku 2022. Jeśli z jakiegoś powodu wjazd ukraińskiego obywatela na terytorium RP odbył się bez wiedzy Straży Granicznej, taki Ukrainiec ma 60 dni na rejestrację pobytu w organie gminnym.

Numer PESEL i prawo do pracy dla Ukraińców

Dla uciekających przed wojną obywateli Ukrainy umożliwiono otrzymanie numeru PESEL. Jeśli tożsamość uchodźcy zostanie potwierdzona przez polski organ, numer PESEL zostanie nadany i tym samym może on w Polsce podjąć zatrudnienie, a także zarejestrować się jako osoba bezrobotna lub poszukująca praca. Wymagane jest jednak, aby polski podmiot, który zatrudnia Ukraińca, w ciągu 7 dni od momentu podjęcia pracy, powiadomił właściwy terytorialnie urząd pracy poprzez system teleinformatyczny praca.gov.pl. Oprócz tego, numer PESEL otwiera uchodźcom dostęp do edukacji i publicznej służby zdrowia na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Uchodźcy a opieka zdrowotna

Ukraińcy, którzy legalnie przebywają w Polsce, mają prawo do korzystania z publicznego systemu ochrony zdrowia. Mogą to robić na tych samych prawach, jakie przysługują obywatelom polskim. Wszystkie świadczenia medyczne sfinansuje z budżetu państwa NFZ. Oprócz tego ukraińscy lekarze, dentyści, pielęgniarki i położne mogą otrzymać zgodę na wykonywanie tych zawodów w Polsce.

Nauka w szkole i na uczelni dla uchodźców

Dla ukraińskich uchodźców otwiera się też polska oświata. Zarówno uczniowie jak i studenci mogą kontynuować naukę w szkole lub na uczelni. Ukraińscy nauczyciele, o ile w sposób wystarczający władają polszczyzną, mogą otrzymać stanowisko nauczyciela dla wsparcia uczniów, którzy mają z polskim językiem problemy. W razie potrzeby, szkoła może powołać dodatkowe, ukraińskie klasy. Z kolei ukraińscy nauczyciele akademiccy mają ułatwioną drogę zatrudnienia na polskich uczelniach.

Świadczenia socjalne dla ukraińskich uchodźców

Ustawa przewiduje szereg świadczeń socjalnych dla obywateli Ukrainy szukających w Polsce schronienia przed wojną. Są to głównie:

• świadczenia rodzinne,
• świadczenia wychowawcze,
• świadczenia „Dobry start”,
• prawo do Rodzinnego Kapitału Opiekuńczego,
• dofinansowanie ponoszonej przez rodzica opłaty za pobyt dziecka w żłobku, klubie dziecięcym lub pod opieką opiekuna dziennego.

W przypadku świadczeń rodzinnych, których wysokość lub prawo do otrzymywania uzależnione są dochodu rodziny, nie wlicza się członków rodziny, którzy nie przebywają na terenie Polski.

Jednorazowe świadczenie na utrzymanie

Ustawa daje ukraińskim uchodźcom wypłatę jednorazowego świadczenia pieniężnego. Wynosi ono 300 zł na osobę i ma na celu pokrycie pierwszych wydatków związanych z przybyciem do Polski – zakup żywności, odzieży, środków higieny czy opłat mieszkaniowych. By otrzymać takie świadczenie, obywatel Ukrainy musi złożyć wniosek w urzędzie gminy właściwym dla miejsca jego pobytu w Polsce. Świadczenie przyznawane jest bez potrzeby wydawania decyzji administracyjnej.

Darmowe posiłki i żywność dla uchodźców z Ukrainy

Dla uchodźców ustawodawca przewidział także przeznaczenie środków z Programu Operacyjnego Pomoc Żywnościowa 2014 – 2020 na udzielanie pomocy żywnościowej poprzez darmowe posiłki lub paczki żywnościowe. Program współfinansowany jest z Europejskiego Funduszu Pomocy Najbardziej Potrzebującym wobec tych obywateli Ukrainy, którzy przebywają w Polsce legalnie.

Darmowa pomoc psychologiczna dla uchodźców z Ukrainy

Ukraińcy otrzymują także prawo do pomocy psychologicznej. Zapewnienie jej leży w gestii gminnych władz samorządowych (prezydenta miasta, burmistrza lub wójta) właściwych terytorialnie dla miejsca pobytu uchodźcy ukraińskiego. Pomoc psychologiczna dla Ukraińców zostaje włączona do zadań własnych gminy i liczyć może na dofinansowanie z budżetu państwa.

Uchodźcy z Ukrainy otrzymają 500+

Od 26 marca ukraińscy uchodźcy mogą wnioskować o świadczenie rodzinne 500+. Świadczenie wypłacane jest na każde dziecko do momentu ukończenia 18 roku życia. O 500+ ubiegać mogą się:

• obywatele Ukrainy lub ich małżonkowie, którzy do Polski przybyli po 23 lutego 2022 r. w związku z prowadzonymi w tym kraju działaniami zbrojnymi,
• obywatelka Ukrainy lub żona obywatela Ukrainy, która przybyła do Polski po 23 lutego 2022 r. w związku z wojną w stanie ciężarnym i dziecko urodziło się już w Polsce,
• obywatele Ukrainy lub ich małżonkowie, którzy przebywali w Polsce przed 24 lutego 2022 r., ale ich dziecko przybyło do Polski po 23 lutego 2022 r. w związku z działaniami zbrojnymi,
• osoba innego niż polskie obywatelstwa, która w wyniku orzeczenia polskiego sądu sprawuje opiekę na dzieckiem będącym ukraińskim obywatelem, przybyłym do Polski po 23 lutego 2022 r. z powodu wojny.

Wniosek o świadczenie złożyć można także po ukraińsku, zarówno w siedzibie ZUS jak i drogą elektroniczną – platforma PUE ZUS. Część Ukraińców mogła otrzymywać 500+ także i przed wojną na podstawie obowiązujących przepisów. O świadczenie mogli ubiegać się obywatele Ukrainy, którzy legalnie i na stałe mieszkają w Polsce. Wymagane było dołączenie dokumentu potwierdzającego legalność pobytu oraz dostęp do rynku pracy.

Uchodźcy nie płacą PIT od pomocy humanitarnej

Wedle ustawy, pomoc humanitarna otrzymana przez podatników obywatelstwa ukraińskiego w okresie 24 luty – 31 grudzień 2022 r. jest zwolniona z podatku dochodowego od osób fizycznych (PIT). Oprócz tego dotychczas działające przepisy zwalniają z PIT pomoc otrzymywaną od organizacji pozarządowych. Tym samym Ukraińcy, którzy we wskazanym okresie przybyli legalnie do Polski i otrzymali świadczenia lub pomoc humanitarną (np. udzielone nieodpłatnie mieszkanie, posiłek lub sfinansowane leczenie), nie płacą od tego podatku PIT.

Darowizny dla Ukraińców za to bez zwolnienia z podatku

Pierwotne założenia ustawy z 12 marca przewidywały całkowite zwolnienie obywateli Ukrainy z podatku od spadków i darowizn nakładanego na darowizny od polskich darczyńców. Zwolnienie to miało obowiązywać do 30 czerwca 2022 r. Ostatecznie wersja przyjęta przez parlament nie zawiera tej preferencji podatkowej. W kwestii zwolnienia z podatku od spadków i darowizn Ukraińców obowiązują normalne zasady – darowizny od osób obcych (trzecia grupa podatkowa) nie są opodatkowane, jeśli wynoszą maksymalnie 4902 zł na przestrzeni 5 lat.

Ulgi także dla Polaków pomagającym uchodźcom

Rząd przewidział też szereg ulg i preferencji podatkowych dla polskich podatników udzielających pomocy Ukraińcom. To między innymi zwolnienia podatkowe dla firm zatrudniających obywateli Ukrainy, pomoc finansowa dla osób przyjmujących uchodźców pod swój dach a także odliczenia podatkowe. Podatnicy, jeśli mają taką możliwość, mogą zaliczyć wydatki potrzebne na wytworzenie lub nabycie rzeczy i praw będących przedmiotem darowizny, do kosztów uzyskania przychodów – w okresie 24 lutego do 31 grudnia 2022 r. Warunkiem jest aby darowizny przekazywane były „na cele związane z przeciwdziałaniem skutkom działań wojennych na terytorium Ukrainy” oraz na rzecz określonych podmiotów:

• organizacjom pożytku publicznego, także ukraińskim,
• jednostkom samorządu terytorialnego,
• Rządowej Agencji Rezerw Strategicznych,
• podmiotom o działalności leczniczej lub z zakresu ratownictwa medycznego, działające zarówno w Polsce jak i na Ukrainie.

Nieodpłatne świadczenia na rzecz powyższych podmiotów również można zaliczyć do kosztów uzyskania przychodów. Co ważne – świadczenia dla Polaków, którzy przyjmują do domu Ukraińców, są zwolnione z podatku.

Rozliczenie PIT ukraińskim pracownikom polskiej firmy

Obywatel ukraiński, który legalnie podejmuje w Polsce zatrudnienie, podlega obowiązkowi podatkowemu i złożenia zeznania podatkowego. Formularz służący rozliczeniu przychodów dostarczany przez jest przez płatnika i zależy od rodzaju zarobków uzyskiwanych przez Ukraińca w Polsce. W rozliczeniu za 2021 rok są to odpowiednio:

• PIT-11 - informacja o dochodach i pobranych zaliczkach do podatku dochodowego,
• IFT-1/IFT-1R - informacja o wysokości przychodów i dochodów osób fizycznych, które nie mają miejsca zamieszkania w Polsce.

W zależności od rodzaju przychodów pracownika, np. rodzaju umowy oraz faktu istnienia lub nieistnienia polskiej rezydencji podatkowej pracownika ukraińskiego, płatnik wybiera jeden z tych dokumentów. Obywatel Ukrainy, który posiada polską rezydencję podatkową i chce skorzystać z wynikających z tego zwolnień podatkowych, musi przedstawić pracodawcy certyfikat rezydencji. W innym wypadku, pracodawca stosuje polską stawkę podatkową. Pracodawca ma obowiązek złożyć PIT-11 lub IFT-1/IFT-1R do 28 lutego 2022 roku.

PIT-37 a obywatele Ukrainy

Ukraiński pracownik, który zobowiązany jest złożyć PIT-37 robi to w tym samym terminie, co pozostali podatnicy – 2 maja 2022 r. Przy składaniu może posłużyć się uzyskanym w ramach ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy numerem PESEL lub NIP. W razie ich nieposiadania, w to miejsce w wpisuje ciąg 9999999999 (10 cyfr „9”). Jeśli ukraiński pracownik nie ma polskiej rezydencji podatkowej, wówczas właściwy dla niego urząd skarbowy może być ustalany wedle:

• adresu siedziby lub miejsca zamieszkania płatnika,
• miejsca pobytu podatnika,
• miejsca, w których wykonuje czynności przynoszące mu przychód, np. miejsce wykonywania pracy lub świadczenia usług.

Ukraiński pracownik, na tych samych zasadach co polski podatnik, rozlicza w PIT-37 ulgi i odliczenia oraz może przekazać 1% podatku na organizację pożytku publicznego.

Rozliczenie podatkowe dla Ukraińców z polskim małżonkiem

W przypadku małżeństw mieszanych, w których jeden z małżonków jest obywatelem polskim a drugi ukraińskim, istnieje możliwość wspólnego rozliczania się, o ile obywatel Ukrainy po ślubie zmienił rezydencję podatkową na polską. Oprócz tego przez cały rozliczany rok podatkowy:

• małżonkowie muszą pozostawać w związku małżeńskim,
• musi być między nimi wspólność majątkowa.

Jeśli obywatel Ukrainy nie jest jednak polskim rezydentem podatkowym, wspólne rozliczenie nie jest możliwe. Małżonkowie muszą złożyć dwa osobne formularze PIT.

Ulga na dziecko mieszkające na Ukrainie

Jeśli pracownik ukraiński posiada polską rezydencję podatkową, ma prawo do korzystania ze wszystkich przysługujących mu ulg i odliczeń podatkowych. Jest tak też w przypadku ulgi na dziecko lub rozliczenia się jako osoba samotnie wychowująca dziecko, nawet jeśli dziecko mieszka na Ukrainie i nawet jeśli urodziło się jeszcze przed uzyskaniem rezydencji. Samo dziecko też nie musi być polskim rezydentem podatkowym. Wymagane jest spełnienie zwyczajowych warunków uprawniających do skorzystania z ulgi na dziecko lub rozliczenia się jako osoba samotnie wychowująca dziecko.