Spis z natury jako jedna z form inwentaryzacji
Jedną z najpopularniejszych form inwentaryzacji jest spis z natury, niejednokrotnie określany w języku potocznym jako remanent. Jakie składniki majątku mogą być zinwentaryzowane tą drogą? Jakie są zasady przeprowadzenia spisu z natury?
Czym jest spis z natury?
Proces inwentaryzacji drogą spisu z natury rozpoczyna się już na etapie planowania, który obejmuje szczegółowe instrukcje inwentaryzacyjne (zawierające takie informacje, jak np. w jaki sposób należy zaznaczyć aktywa już policzone, czy po pierwszym przeliczeniu następuje przeliczenie kontrolne, w jaki sposób są wydawane karty spisowe i jak je należy wypełniać). Na etapie planowania wyznacza się również zespoły spisowe oraz komisje inwentaryzacyjne, określa się dzień lub dni przeprowadzenia inwentaryzacji, podejmuje decyzje dotyczące wstrzymania lub nie produkcji.
Następnie dokonuje się spisu z natury, czyli fizycznego policzenia ilości składników aktywów i naniesienia danych na karty spisowe. Pierwsze liczenie jest zawsze liczeniem pełnym, czyli obejmującym wszystkie składniki objęte inwentaryzacją. Po nim może nastąpić drugie liczenie, tzw. liczenie kontrolne. Ważne, aby liczenie kontrolne było dokonane przez osoby nie uczestniczące w pierwszym liczeniu. Może ono mieć charakter całościowy lub próbkowy.
Jeśli jednostka posiada system magazynowy, informacje o ilości z kart są przenoszone do systemu, w którym następuje porównanie ilości wynikających z ksiąg z ilością rzeczywistą. Jeśli występują rozbieżności między nimi, należy je wyjaśnić, a różnice objąć jako niedobory lub nadwyżki inwentaryzacyjne.
Inwentaryzacja drogą spisu z natury z zasady kończy się protokołem z inwentaryzacji, w którym zawarta jest decyzja o rozliczeniu różnic inwentaryzacyjnych.
Składniki objęte inwentaryzacją drogą spisu z natury
Inwentaryzacja składników majątku drogą spisu z natury dotyczy:
- Aktywów pieniężnych (z wyłączeniem środków pieniężnych na rachunkach bankowych)
- Papierów wartościowych w postaci materialnej
- Rzeczowych składników aktywów obrotowych
- Środków trwałych oraz nieruchomości zaliczanych do inwestycji, z wyłączeniem środków trwałych, do których dostęp jest znacznie utrudniony, które inwentaryzuje się drogą porównania danych ksiąg rachunkowych z odpowiednimi dokumentami i weryfikacji wartości tych składników
- Maszyn i urządzeń wchodzących w skład środków trwałych w budowie.
Pod pojęciem aktywów pieniężnych należy rozumieć aktywa w formie krajowych środków płatniczych, walut obcych i dewiz, a także inne aktywa finansowe, w tym w szczególności naliczone odsetki od aktywów finansowych.
Z kolei rzeczowe składniki aktywów obrotowych obejmują:
- Materiały nabyte w celu zużycia na własne potrzeby
- Wytworzone lub przetworzone przez jednostkę produkty gotowe (wyroby i usługi) zdatne do sprzedaży lub w toku produkcji
- Półprodukty oraz towary nabyte w celu odsprzedaży w stanie nieprzetworzonym.
Inwentaryzacją drogą spisu z natury obejmuje się również znajdujące się w jednostce składniki aktywów, będące własnością innych jednostek, powierzone jej do sprzedaży, przechowania, przetwarzania lub używania, powiadamiając te jednostki o wynikach spisu. Obowiązek ten nie dotyczy jednak jednostek świadczących usługi pocztowe, transportowe, spedycyjne i składowania.
Termin i częstotliwość przeprowadzenia inwentaryzacji drogą spisu z natury
Termin i częstotliwość inwentaryzacji prawo bilansowe uznaje za dotrzymane, jeżeli są spełnione poniższe warunki.
Składniki aktywów można inwentaryzować w terminie nie wcześniejszym niż trzy miesiące przed końcem roku obrotowego i jednocześnie nie późniejszym niż do 15 dnia następnego roku obrotowego. Zasada ta nie dotyczy aktywów pieniężnych i papierów wartościowych, a także produktów w toku oraz materiałów, towarów i wyrobów gotowych, których ewidencja jest prowadzona za pomocą metody odpisywania w koszty ich wartości na dzień zakupu (materiały i towary) lub w momencie ich wytworzenia (produkty gotowe), połączonego z ustalaniem ich stanu i wyceny oraz korekty kosztów o wartość tego stanu nie później niż na dzień bilansowy.
Zapasy materiałów, towarów, produktów gotowych i półproduktów znajdujących się w strzeżonych składowiskach i objętych ewidencją ilościowo – wartościową można przeprowadzać raz na dwa lata.
Nieruchomości zaliczone do środków trwałych oraz inwestycji, a także znajdujące się na terenie strzeżonym inne środki trwałe oraz maszyny i urządzenia wchodzące w skład środków trwałych w budowie można przeprowadzać raz na 4 lata.
Inwentaryzację zapasów towarów i materiałów (opakowań) objętych ewidencją wartościową w punktach obrotu detalicznego oraz zapasów drewna w jednostkach prowadzących gospodarkę leśną można przeprowadzać raz w roku.
Jeśli inwentaryzacja jest przeprowadzona w wyżej wskazanym terminie, stan majątku na dzień bilansowy jest ustalany na podstawie stwierdzonego drogą spisu z natury, odpowiednio skorygowanego o wszystkie ruchy (zwiększenia i zmniejszenia) w okresie do dnia kończącego rok obrotowym, jednakże stan wynikający z ksiąg rachunkowych nie może być ustalony po dniu bilansowym.
Przeprowadzenie i wyniki inwentaryzacji należy odpowiednio udokumentować i powiązać z zapisami ksiąg rachunkowych.
Kiedy nie ma obowiązku inwentaryzacji?
Od przeprowadzenie inwentaryzacji można odstąpić w trzech przypadkach:
- W przypadku ogłoszenia upadłości z możliwością zawarcia układu, jeżeli jednostka nie zamyka ksiąg rachunkowych
- W przypadku połączenia lub podziału jednostek z wyjątkiem spółek kapitałowych, jeżeli strony w drodze umowy pisemnej odstąpią od przeprowadzenia inwentaryzacji
- W przypadku zawieszenia działalności, jeżeli jednostka nie zamyka ksiąg rachunkowych.
Rozliczenie inwentaryzacji
Ujawnione w toku inwentaryzacji różnice między stanem rzeczywistym a stanem wskazanym w księgach rachunkowych należy wyjaśnić i rozliczyć w księgach rachunkowych tego roku obrotowego, na który przypadał termin inwentaryzacji.
Ewidencja i rozliczenie ujawnionych w toku spisu z natury niedoborów i nadwyżek jest prowadzona na koncie „Rozliczenie niedoborów i nadwyżek”. Ujmuje się na nim różnice inwentaryzacyjne, które wymagają wyjaśnienia przed ich ostatecznych zakwalifikowaniem jako zawinione lub niezawinione. Saldo konta rozliczeń niedoborów i nadwyżek inwentaryzacyjnych na koniec okresu powinno wykazywać saldo zerowe, gdyż różnice te należy rozliczyć wraz z zamknięciem ksiąg rachunkowych.
Kompensata niedoborów i nadwyżek
Kompensowanie niedoborów i nadwyżek inwentaryzacyjnych jest możliwe tylko, jeśli dotyczą one rzeczowych składników majątku obrotowego (zapasów). Kompensacie z nadwyżkami mogą podlegać tylko niedobory niezawinione, które zostały stwierdzone w ramach tego samego spisu z natury.
Sławomir Ekman
Dyrektor 24iValue
