Rodzinny kapitał opiekuńczy

2022-12-05

12 tys. zł na drugie i kolejne dziecko w wieku od ukończenia 12 do 35 miesiąca życia to flagowe rozwiązanie zaproponowane w Polskim Ładzie. Świadczenie ma na celu wesprzeć finansowo rodziców, również tych adopcyjnych. Jest ono przyznawane bez względu na dochody rodziców. W jaki sposób ubiegać się o dodatkowe pieniądze oraz jakie warunki należy spełnić?

Nowe świadczenie rodzinne jest kolejnym przez rząd podjętym krokiem w celu poprawy jakości życia polskich rodzin. Finansowe wsparcie stanowi bowiem element Polskiego Ładu i jest zawarte w części „Rodzina i dom w centrum życia”. 

Rodzinny kapitał opiekuńczy (w skrócie RKO) wszedł w życie 1 stycznia 2022 r.

RKO – kogo dotyczy?

Co do zasady, Rodzinny kapitał opiekuńczy ma wspierać polskie rodziny oraz ułatwiać łączenie rodzicielstwa z pracą zawodową. Jednocześnie, jak wynika z założeń  programu, ma to być instrument, który będzie skutecznie redukował ubóstwo rodzin z dziećmi, przy okazji wzmacniając rodzinę oraz społeczny kapitał ludzki.

Świadczenie zostało uregulowane ustawą z dnia 17 listopada 2021 roku o rodzinnym kapitale opiekuńczym (Dz.U. poz. 2270). Zgodnie z art. 4 ust. 2 ustawy o RKO jego celem jest częściowe pokrycie wydatków związanych z wychowywaniem dziecka, w tym z opieką nad nim i zaspokojeniem jego potrzeb życiowych. RKO jest świadczeniem o tym samym charakterze jak wsparcie finansowe w ramach programu „Rodzina 500+” oraz zasiłek rodzinny. 

Według Ministerstwa Rodziny i Polityki Społecznej RKO będzie objętych około 615 tys. dzieci.

Jaka kwota świadczenia? 

Świadczenie RKO przysługuje rodzinom w których jest już jedno dziecko, a drugie i każde kolejne jest w wieku od 12-go do 35-go miesiąca życia. Maksymalna wysokość wsparcia to 12 tys. zł na dziecko. Rodzice mogą wybrać opcję wypłacania po 500 zł przez 24 miesiące lub 1000 zł przez 12 miesięcy. Świadczenie nie zależy od dochodu. 

Kto może skorzystać ze świadczenia?

O wsparcie z Rodzinnego kapitału opiekuńczego może się starać każda rodzina. Świadczenie przysługuje małżeństwom, ale również rodzicom w nieformalnym związku oraz osobom samotnie wychowującym dzieci. RKO przysługuje również, jeśli przyjęło się na wychowanie dziecko i wystąpiło się do sądu opiekuńczego w kwestii wszczęcia postępowania w sprawie jego przysposobienia (pod warunkiem, że dziecko wspólnie mieszka z osobą, która wystąpiła o świadczenie oraz jest przez nią utrzymywane).

W przypadku, jeśli zgodnie z orzeczeniem sądu opieka nad dzieckiem jest sprawowana naprzemiennie przez matkę oraz ojca to świadczenie może otrzymać jeden i drugi rodzic w wysokości połowy kwoty. 

Kiedy rodzice są po rozwodzie to RKO przysługuje temu rodzicowi, z którym dziecko zamieszkuje i który również utrzymuje starsze dzieci/dziecko. Ze świadczenia może korzystać również osoba, która samotnie wychowuje dziecko tj. panna, kawaler, wdowa, wdowiec, osoba w separacji orzeczonej prawomocnym wyrokiem sądu. Rodzinny kapitał opiekuńczy należy się również cudzoziemcowi, który posiada zezwolenie na pobyt stały – warunkiem jest zamieszkanie z dziećmi w Polsce. 

Jak długo przysługuje świadczenie?

Rodzinny Kapitał Opiekuńczy przysługuje na drugie i każde kolejne dziecko w rodzinie w wieku od 12 do 35 miesiąca życia w maksymalnej wysokości 12 tys. zł na dziecko. Świadczenie należy się od pierwszego dnia 12 miesiąca do ostatniego dnia miesiąca, w którym dziecko ukończy 35 miesiąc.

W przypadku przyjęcia dziecka na wychowanie oraz wystąpienia do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie jego przysposobienia otrzymuje się rodzinny kapitał opiekuńczy od pierwszego dnia 12-go miesiąca liczonego od dnia, w którym  wystąpiło się do sądu z wnioskiem do końca 35-go miesiąca, maksymalnie do:

• do miesiąca, w którym dziecko ukończy 7 lat,
• do miesiąca, w którym dziecko ukończy 10 lat –  w przypadku dziecka, które ma decyzję o odroczeniu obowiązku.

Wielu rodziców zastanawia się, czy o RKO można wnioskować w sprawie dzieci urodzonych przed 1 stycznia 2022 r.? Zgodnie z przepisami RKO można otrzymać nie tylko na dziecko, które urodziło się po 1 stycznia 2022 r. lub po tej dacie osiągnie 12 miesiąc życia, ale również w sytuacji, gdy urodziło się do 31 grudnia 2021 r. – do tego czasu nie może ono skończyć  36 miesięcy. Rodzice takich dzieci otrzymają kapitał proporcjonalnie zmniejszony (kwota pomniejszona o 500 zł za każdy miesiąc). 

Kto nie otrzyma RKO?

Świadczenie nie przysługuje, jeśli: 

• dziecko zostało umieszczone w pieczy zastępczej,
• matka/ojciec zostali pozbawieni władzy rodzicielskiej.

Rodzinny kapitał opiekuńczy a rodzic za granicą

W myśl przepisów unijnych RKO jest uznawane za klasyczne świadczenie rodzinne.  Jednak w odróżnieniu od świadczeń takich jak „500+”, czy zasiłek rodzinny, na podstawie nowych regulacji zasady wypłacania Rodzinnego kapitału opiekuńczego przy zastosowaniu przepisów unijnych są różne od dotychczasowych.

Jeżeli osoba, które składa wniosek o Rodzinny kapitał opiekuńczy, członek jej rodziny lub drugi rodzic dziecka przebywa poza granicami Polski tj. w państwie Unii Europejskiej, Europejskiego Obszaru Gospodarczego, Szwajcarii lub w niektórych przypadkach Wielkiej Brytanii, a wyjazd lub pobyt nie ma charakteru turystycznego, leczniczego i nie jest związany z podjęciem przez dziecko kształcenia poza granicami kraju, wówczas wnioskodawca będzie zobowiązany  do wskazania we wniosku informacji dotyczących drugiego rodzica lub członka rodziny. Jego sytuacja może powodować zastosowanie w sprawie przepisów o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego.

W takich sytuacji ZUS przekaże wniosek o Rodzinny kapitał opiekuńczy do odpowiedniego Urzędu wojewódzkiego w celu potwierdzenia takiego ustalenia. Z kolei Urząd wojewódzki sprawdzi, który kraj ma pierwszeństwo do wypłaty świadczeń dla dzieci, w tym Rodzinnego Kapitału Opiekuńczego. Ostatecznie całą procedurą będzie zajmował się wyłącznie Zakład Ubezpieczeń Społecznych.

Zasady wypłaty świadczenia

Aby otrzymać Rodzinny kapitał opiekuńczy w maksymalnej kwocie, należy pamiętać o terminach! Wniosek należy złożyć od pierwszego dnia miesiąca, w którym dziecko kończy 9 miesięcy do końca miesiąca, w którym dziecko kończy 13 miesiąc. W innym razie kapitał będzie należny od miesiąca, w którym złożony został wniosek. Każdy kolejny upływający miesiąc spowoduje zmniejszenie całkowitego wymiaru kapitału (12 tys. zł) o 500 zł.

Gdzie złożyć wniosek o rodzinny kapitał opiekuńczy? 

Złożenie wniosku o RKO odbywa się poprzez ZUS. Który wniosek wybrać?

• RKO-R – w przypadku, kiedy dana osoba jest rodzicem dziecka,
• RKO-O – w przypadku, kiedy dana osoba wystąpiła do sądu opiekuńczego z wnioskiem o przysposobienie dziecka.

Wnioski wysyła się tylko elektronicznie. 

Matka bądź ojciec dziecka, którzy posiadają numer PESEL mogą złożyć wniosek RKO-R, przez:

• portal PUE ZUS
• portal Emp@tia Ministerstwa Rodziny i Polityki Społecznej
• lub swój bank: Alior Bank S.A, Bank PKO BP, Bank Pocztowy S.A, BNP Paribas S.A, BPS S.A, Credit Agricole Bank Polska S.A., Getin Noble Bank S.A., ING Bank Śląski S.A, mBank S.A., Millennium S.A, Nest Bank S.A, PEKAO S.A., Santander, SGB-Bank S.A., SKOK Centrum, SKOK Chmielewskiego, SKOK Energia, Krakowska SKOK, SKOK Kwiatkowskiego, SKOK im. Powstańców Śląskich, SKOK Progres, Regionalna SKOK im. Św. Brata Alberta, SKOK Stefczyka, SKOK Szopienice, SKOK Unii Lubelskiej, SKOK Wisła, SKOK Ziemi Rybnickiej, SKOK Śląsk, SKOK Świdnik.

Jeśli złoży się wniosek poprzez swój bank lub portal Emp@tia, a nie posiada się profilu na PUE ZUS, wówczas Zakład Ubezpieczeń Społecznych na podstawie danych z wniosku o rodzinny kapitał opiekuńczy sam założy profil PUE ZUS. 

Złożenie wniosku wraz z dokumentami 

Do wniosku należy dołączyć niezbędne dokumenty: 

• jeśli jest prowadzone postępowanie sądowe w sprawie przysposobienia dziecka to należy dołączyć zaświadczenie sądu opiekuńczego lub ośrodka adopcyjnego z datą wystąpienia do sądu – w przypadku, jeśli przyjęło się dziecko na wychowanie,
• oświadczenie o dacie przyjęcia na wychowanie dziecka, w stosunku do którego wystąpiło się do sądu z wnioskiem o wszczęcie powstępowania w sprawie jego przysposobienia,
• decyzję albo zaświadczenie dyrektora szkoły publicznej o odroczeniu obowiązku szkolnego – jeśli dziecko od 7 do 10 lat ma odroczony obowiązek szkolny,
• orzeczenie sądu o ustanowieniu opieki naprzemiennej – jeśli rodzin opiekuje się dzieckiem na przemian z drugim rodzicem (z którym się rozwiódł, jest w separacji)  w porównywalnych i powtarzających się okresach,
• dokument, który potwierdza charakter pobytu cudzoziemca w Polsce, może to być karta pobytu z adnotacją „dostęp do rynku pracy” lub kartę stałego pobytu (nie dotyczy to obywateli UE/EFTA).

Rodzinny kapitał opiekuńczy a pierwsze dziecko pełnoletnie 

Świadczenie Rodzinny kapitał opiekuńczy należy się również rodzicom, których pierwsze dziecko jest pełnoletnie. Rodzinny kapitał opiekuńczy otrzymują rodzice  bez względu na wiek pierwszego dziecka. 

Rodzinny kapitał opiekuńczy a dochód członków rodziny

Świadczenie nie zależy od dochodu rodziny, co oznacza, że otrzymuje je każdy uprawniony bez względu na to, jakie ma zarobki.  RKO jest zwolniony z podatku od osób fizycznych.

Rodzinny kapitał opiekuńczy a podatek dochodowy

Środki otrzymywane w ramach Rodzinnego kapitału opiekuńczego przez uprawnioną osobę są zwolnione z opodatkowania PIT – odpowiednie zapisy w tej sprawie wprowadzono do Ustawy z dnia 26 lipca 1991 roku o podatku dochodowym od osób fizycznych.

Odpowiedź na wniosek 

Jeśli nie dostarczono poprawnych dokumentów ZUS wezwie do ich dostarczenia w ciągu 14 do 30 dni. 

Informacja o konieczności poprawienia wniosku lub uzupełnienia zostanie przekazana poprzez adres mailowy lub numer telefonu, podany we wniosku.

Jeśli wniosek nie zostanie poprawiony, ZUS nie rozpatrzy Twojego wniosku.

Jeśli ZUS przyzna rodzinny kapitał opiekuńczy to nie wydaje w tej sprawie decyzji, tylko przesyła informację na profil PUE ZUS, a także mailem na adres podany we wniosku.

Wypłata przysługującego kapitału następuje nie wcześniej niż w miesiącu, od którego przysługuje prawo do RKO. Kwota jest wypłacana w formie bezgotówkowej na wskazany we wniosku numer rachunku bankowego, który wpisał wnioskodawca. 

Odwołanie się o decyzji 

ZUS wydaje decyzje w następujących sprawach: 

• odmawia przyznania rodzinnego kapitału opiekuńczego,
• uchyla prawa do rodzinnego kapitału opiekuńczego,
• zmienia wysokości rodzinnego kapitału opiekuńczego,
• uznaje nienależne pobranie rodzinnego kapitału opiekuńczego.

Decyzja zostanie wręczona w postaci elektronicznej na profil na PUE ZUS.

Od decyzji możesz odwołać się do Prezesa ZUS w ciągu 14 dni od jej doręczenia. 

Natomiast od decyzji Prezesa ZUS przysługuje skarga do wojewódzkiego sądu administracyjnego w ciągu 30 dni od doręczenia decyzji.