Ochrona przedemerytalna - co obejmuje?
Ochrona przedemerytalna to czas przed przejściem na emeryturę, kiedy obowiązują szczególne przepisy prawa wobec pracowników. U schyłku aktywności zawodowej, pracodawca nie można m.in. zwolnić osoby, która pracuje na umowę o pracę na czas nieokreślony.
Jedną z najlepiej chronionych grup pracowniczych są osoby, którym pozostały 4 lata do emerytury. Wielu pracowników, którzy zbliżają się do wieku emerytalnego martwi się, czy nie zostaną zwolnieni z pracy ze względu na wiek.
Ustawodawca zadbał o to, aby ich interesy były zabezpieczone w kodeksie pracy, ponieważ ta grupa jest szczególnie narażona na dyskryminację na rynku pracy. Dlatego wprowadzono ochronę przedemerytalną, która uniemożliwia wypowiedzenie umowy o pracę oraz zmiany warunków zatrudnienia w tym okresie.
Spis treści:
- Ochrona przedemerytalna - kogo obejmuje?
- Co w przypadku wcześniejszej emerytury?
- Przed czym chroni ochrona przedemerytalna?
- Kogo nie chroni ochrona przedemerytalna?
- Ochrona przedemerytalna a zmiana warunków pracy
- Zwolnienia grupowe a ochrona przedemerytalna
- Podsumowanie — Okres ochronny przed emeryturą
- FAQ - Najczęściej zadawane pytania
Ochrona przedemerytalna – kogo obejmuje?
Zasady ochrony przedemerytalnej są opisane w art. 39 Kodeksu pracy (kp): „Pracodawca nie może wypowiedzieć umowy o pracę pracownikowi, któremu brakuje nie więcej niż 4 lata do osiągnięcia wieku emerytalnego, jeżeli okres zatrudnienia umożliwia mu uzyskanie prawa do emerytury z osiągnięciem tego wieku”.
W związku z obecnym wiekiem emerytalnym ochronie podlega kobieta, która ukończyła 56 lat oraz mężczyzna, który ukończył 61 lat.
Przypomnijmy, że 1 października 2017 r. w życie weszła nowelizacja ustawy o emeryturach i rentach. Zgodnie z nią data osiągnięcia uprawnień do emerytury nadal zależy od daty urodzenia, ale obniżeniu uległ wiek emerytalny. Wiek emerytalny w Polsce wynosi 60 lat dla kobiety i 65 dla mężczyzny.
Istotny jest również staż pracy: pracownik znajdzie się w okresie ochronnym przedemerytalnym, jeśli posiada okres zatrudnienia 20 lat - kobiety i 25 lat – mężczyźni.
Istnieją jednak pewne wyjątki od tej reguły. Mowa o wcześniejszych emeryturach.
Co w przypadku wcześniejszej emerytury?
W przypadku niektórych grup zawodowych uprawniających do wcześniejszej emerytury, okres ochronny zaczyna się 4 lata przed nabyciem prawa do tej emerytury. Zawody te są wymienione w Rozporządzeniu Rady Ministrów z 7 lutego 1983 roku i obejmują określone grupy zawodowe. Uzyskanie prawa do wcześniejszej emerytury mają m.in.:
-
pracownicy zatrudnieni w szczególnych warunkach,
-
pracownicy kolei,
-
dziennikarze,
-
osoby prowadzące zawodowo działalność artystyczną – np. tancerze, muzycy, aktorzy, operatorzy filmowi czy fotografowie,
-
pracownicy organów kontroli państwowej oraz administracji celnej,
-
żołnierze zawodowi,
-
funkcjonariusze Policji,
-
pracownicy jednostek ochrony przeciwpożarowej,
-
nauczyciele.
Co ważne, ochrona pracownika przed emeryturą funkcjonuje także przed osiągnięciem wieku emerytalnego, który jest obniżony.
Ochrona emerytalna po osiągnięciu przez pracownika wieku emerytalnego
Wielu seniorów zastanawia się, co stanie się w sytuacji, kiedy pracownik osiąga wiek emerytalny? Czy ochrona emerytalna nadal obowiązuje?
Zasadniczo okres ochronny, wynikający z art. 39 Kodeksu pracy, trwa do momentu, gdy pracownik osiągnie wiek emerytalny. Po osiągnięciu tego wieku ochrona przestaje obowiązywać i pracodawca może wypowiedzieć umowę o pracę.
Jednakże, 1 października 2017 roku weszła w życie ustawa z dnia 16 listopada 2016 roku, która zmieniła ustawę o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektóre inne ustawy, wprowadzając okresy przejściowe. W wyniku tych zmian, niektóre osoby, które osiągną wiek emerytalny, mogą nadal być chronione przed wypowiedzeniem umowy o pracę.
Art. 29.1. Ustawy z dnia 16 listopada 2016 roku mówi:
„Pracownicy, którzy w dniu wejścia w życie niniejszej ustawy nie są objęci ochroną stosunku pracy wynikającą z art. 39 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy i osiągną wiek emerytalny wynoszący dla kobiet 60 lat i dla mężczyzn 65 lat przed upływem 4 lat od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy, podlegają ochronie stosunku pracy, o której mowa w tym przepisie, przez okres 4 lat, licząc od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy, także wówczas, gdy upływ tego okresu przypadnie po osiągnięciu wieku 60 lat przez kobiety i wieku 65 lat przez mężczyzn”.
Przykład: Pan Marek 24 września 2017 roku skończył 63 lata, czyli w tym czasie pracował na umowę o pracę i znajdował się w okresie ochronnym. Wiek emerytalny osiągnie 24 września 2019 roku. Zgodnie z przepisami nie może jednak zostać zwolniony aż do 24 września 2021 roku, bo do tego czasu trwa okres ochronny.
Przed czym chroni ochrona przedemerytalna?
W czasie ochrony przedemerytalnej pracodawca nie może rozwiązać stosunku pracy za wypowiedzeniem. Możliwe jest jednak wręczenie wypowiedzenia przed rozpoczęciem tej ochrony, a okres wypowiedzenia może trwać już w czasie jej obowiązywania.
Z ochrony przedemerytalnej mogą korzystać wyłącznie pracownicy zatrudnieni na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony. W tym przypadku wymiar etatu nie ma znaczenia, ale ważne jest, aby pracownik był zatrudniony na czas nieokreślony. W przypadku umów na czas określony zatrudnienie kończy się wraz z wygaśnięciem umowy i przepisy o ochronie przedemerytalnej nie mają zastosowania. Ochrona przedemerytalna nie dotyczy także pracujących na podstawie umowy zlecenia lub umowy o dzieło.
Jeśli pracownik jest zatrudniony u kilku pracodawców, przysługuje mu ochrona przed wypowiedzeniem u każdego z nich.
Pracodawca nie może obniżyć wynagrodzenia pracownikom objętym ochroną przedemerytalną. Są jednak pewne wyjątkowe sytuacje, w których pracodawca ma prawo do obniżenia pensji, na przykład w przypadku zmiany układu zbiorowego w zakładzie pracy. Dodatkowo zmiana warunków zatrudnienia pracownika w wieku przedemerytalnym będzie możliwa także w sytuacji, gdy stwierdzono: niezawinioną przez pracownika utratę uprawnień koniecznych do wykonywania dotychczasowej pracy (potwierdzoną orzeczeniem lekarskim), utratę uprawnień niezbędnych do wykonywania dotychczasowej pracy.
Kogo nie chroni ochrona przedemerytalna?
W niektórych przepadkach możliwe jest zwolnienie pracownika, który jest objęty ochroną przedemerytalną.
Ochrona przedemerytalna nie dotyczy:
-
pracowników, których pracodawca chce zwolnić dyscyplinarnie, (art. 52 kp) w sytuacji, gdy pracownik dopuści ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych, popełni w czasie trwania umowy o pracę przestępstwo, które uniemożliwia dalsze zatrudnianie go na zajmowanym stanowisku, jeżeli przestępstwo jest oczywiste lub zostało stwierdzone prawomocnym wyrokiem, lub z winy pracownika utraci uprawnienia konieczne do wykonywania dotychczasowej pracy na zajmowanym stanowisku;
-
w razie uzyskania przez pracownika prawa do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy (art. 40 Kodeksu pracy);
-
pracowników, z którymi rozwiązano umowę na mocy porozumienia stron (art. 30 Kodeksu pracy);
-
pracowników zakładu pracy, wobec którego ogłoszono upadłość lub likwidację (art. 411 Kodeksu pracy),
-
pracowników, w sytuacji, kiedy istnieją podstawy do rozwiązania z pracownikiem umowy o pracę bez jego winy, np. gdy:
- niezdolność pracownika do pracy z powodu choroby trwa dłużej niż 3 miesiące – gdy pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy krócej niż 6 miesięcy lub dłużej niż łączny okres pobierania z tego tytułu wynagrodzenia i zasiłku
- pracownik pobierał świadczenia rehabilitacyjnego przez pierwsze 3 miesiące – gdy pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy co najmniej 6 miesięcy lub jeżeli niezdolność do pracy została spowodowana wypadkiem przy pracy albo chorobą zawodową, lub w razie usprawiedliwionej nieobecności pracownika z przyczyn innych niż choroba, a trwającej dłużej niż jeden miesiąc (art. 53 kp);
-
pracowników, którym do osiągnięcia wieku emerytalnego brakuje mniej niż 4 lata, ale którzy nie będą mieli wymaganych okresów zatrudnienia uprawniających do emerytury.
Pamiętaj! Po osiągnięciu wieku emerytalnego pracownik nie jest już chroniony przed zwolnieniem. Pracodawca nie może jednak zwolnić pracownika-emeryta, podając nabycie uprawnień emerytalnych jako jedyny powód. Pracodawca może wypowiedzieć umowę takiemu pracownikowi w kilku przypadkach, np. z powodu niewłaściwego wykonywania obowiązków, częstego korzystania ze zwolnień lekarskich lub likwidacji stanowiska pracy.
Ochrona przedemerytalna a zmiana warunków pracy
Pracownik w wieku przedemerytalnym jest chroniony nie tylko przed nieuzasadnionym rozwiązaniem umowy o pracę, ale także przed niekorzystnymi zmianami warunków zatrudnienia i wynagradzania. Oznacza to, że w okresie ochronnym pracodawca nie może bez uzasadnionych przyczyn zmniejszyć etatu, obniżyć wynagrodzenia czy pozbawić pracownika dodatków funkcyjnych. Ta ochrona ma na celu zapewnienie pracownikom stabilności ekonomicznej i zawodowej w kluczowym momencie ich kariery.
Zmiana warunków pracy lub płacy w okresie ochronnym, na cztery lata przed osiągnięciem wieku emerytalnego, jest możliwa jedynie na mocy porozumienia stron, czyli wymaga zgody obu stron umowy o pracę.
Istnieją jednak wyjątki od tej zasady, które pozwalają na dostosowanie warunków zatrudnienia do bieżącej sytuacji w firmie. Jeżeli u danego pracodawcy wprowadzone zostaną nowe zasady wynagradzania, dotyczące wszystkich pracowników lub całej grupy zawodowej, do której należy pracownik objęty ochroną przedemerytalną, pracodawca ma prawo zmienić warunki zatrudnienia także tych pracowników. Jest to dopuszczalne, pod warunkiem że zmiany te są wprowadzane równo dla wszystkich pracowników i nie mają na celu obejścia ochrony przedemerytalnej.
Dodatkowo, zmiany są możliwe w przypadku orzeczenia lekarskiego potwierdzającego utratę zdolności do wykonywania dotychczasowej pracy lub niezawinioną utratę uprawnień koniecznych do jej wykonywania. W takich sytuacjach zmiana warunków umowy może dotyczyć wynagrodzenia, a nie warunków zatrudnienia.
Zwolnienia grupowe a ochrona przedemerytalna
W sytuacji zwolnień grupowych obowiązują zapisy z ustawy (z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników, Art. 5.5-6). Ustawa ta określa, że pracownik nadal jest chroniony przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem stosunku pracy, ale pracodawca może wypowiedzieć dotychczasowe warunki pracy, np. wielkość wynagrodzenia, rodzaj i czas wykonywanej pracy, czy miejsce jej wykonywania. Pracownik może zaakceptować wypowiedzenie i zgodzić się na nowe warunki umowy albo odmówić ich przyjęcia. W przypadku odmowy, umowa zostanie rozwiązana po upływie okresu wypowiedzenia. Jeśli pracownik odrzuci nowe warunki pracy z powodu znacznych niedogodności, takich jak duża obniżka wynagrodzenia czy znacząca zmiana miejsca pracy, może zgodnie z Kodeksem pracy ubiegać się o dodatek wyrównawczy lub odprawę.
Wysokość dodatku wyrównawczego określa rozporządzenie z 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczenia odszkodowań, odpraw i innych należności przewidzianych w Kodeksie pracy. Dodatek ten stanowi różnicę między wynagrodzeniem przed przeniesieniem a wynagrodzeniem po przeniesieniu pracownika do innej pracy.
Podsumowanie — Okres ochronny przed emeryturą
Ochrona przedemerytalna to szczególny okres, który obejmuje pracowników zbliżających się do osiągnięcia wieku emerytalnego (60 lat dla kobiet, 65 lat dla mężczyzn) lub prawa do wcześniejszej emerytury. W praktyce oznacza to, że objętym okresem ochronnym pracodawca nie może wypowiedzieć umowy o pracę ani zmienić warunków zatrudnienia – dopóki pracownik posiada niezbędny staż (20 lat u kobiet, 25 lat u mężczyzn). Wyjątki przewidziano m.in. dla zwolnień dyscyplinarnych, rozwiązania za porozumieniem stron, czy ogłoszenia upadłości pracodawcy. Po osiągnięciu wieku emerytalnego ochrona wygasa, choć osoby mające nabyć prawo do emerytury w ciągu czterech lat od wejścia w życie przepisów przejściowych nadal są chronione.
„Kluczowym momentem jest moment wręczenia pracownikowi wypowiedzenia – w okresie ochronnym każde wypowiedzenie jest nieważne, jeśli nie jest związane z ciężkim naruszeniem obowiązków. To rozwiązanie chroni najcenniejsze zasoby firm – doświadczenie i kompetencje pracowników będących tuż przed emeryturą.”
— Anna Ciecierska
FAQ - Najczęściej zadawane pytania
Jak chroniony jest pracownik w wieku przedemerytalnym?
Pracownik objęty ochroną przedemerytalną nie może zostać pozbawiony pracy – ochrona polega na zakazie złożenia przez pracodawcę wypowiedzenia umowy w oznaczonym okresie (4 lata do osiągnięcia wieku emerytalnego). W okresie ochronnym pracodawca nie może też zmieniać warunków zatrudnienia czy obniżać wynagrodzenia.
Jak liczyć 4 lata ochrony przedemerytalnej?
Okres ochronny rozpoczyna się z dniem, gdy do osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego pracownika pozostało 4 lata (60 lat dla kobiet, 65 lat dla mężczyzn) lub – w przypadku uprawnienia do wcześniejszej emerytury – 4 lata przed datą nabycia tego prawa.
Czy można zwolnić kobietę w wieku 55 lat?
Tak. Kobieta w wieku 55 lat znajduje się poza okresem ochronnym (rozpoczęciem okresu ochronnego jest 56. rok życia). W takiej sytuacji pracodawca może wręczyć pracownikowi wypowiedzenie zgodnie z zasadami Kodeksu pracy.
Czy można zwolnić pracownika w wieku przedemerytalnym z powodu likwidacji stanowiska pracy?
Tak. Ochrona przedemerytalna nie chroni przed zwolnieniem z przyczyn niedotyczących pracownika, np. likwidacji stanowiska lub reorganizacji zakładu pracy. Pracodawca może przeprowadzić zwolnienia grupowe lub indywidualne z powodu utraty potrzeb kadrowych.
Kiedy można zwolnić pracownika w wieku przedemerytalnym?
Zwolnienie jest dopuszczalne w następujących sytuacjach:
- dyscyplinarne (ciężkie naruszenie obowiązków, przestępstwo) – art. 52 kp,
- upadłość lub likwidacja pracodawcy,
- rozwiązanie za porozumieniem stron (wymaga zgodnego oświadczenia woli obu stron),
- z tytułu niezdolności do pracy trwającej ponad dopuszczalne okresy (np. częstego wykorzystywania zwolnienia lekarskiego) lub utrata uprawnień niezbędnych do pracy,
- utrata prawa do emerytury (więcej niż 4 lata przed emeryturą) – gdy pracownik nie posiadał okresów zatrudnienia uprawniających go do świadczenia.
Kiedy nie obowiązuje ochrona przedemerytalna?
Ochrona przedemerytalna nie dotyczy pracowników zatrudnionych na umowach na czas określony, umowach zlecenia czy o dzieło; wygasa również w dniu osiągnięcia obniżonego wieku emerytalnego (lub po upływie okresów przejściowych dla nabywców prawa w wyniku nowelizacji). Nie chroni też osób, które utraciły prawo do emerytury z powodu braku minimalnego stażu.
Czy można zlikwidować stanowisko pracy pracownika w okresie ochronnym?
Tak, pracodawca może zmienić organizację pracy i zlikwidować stanowisko, ale musi zaproponować pracownikowi inne warunki zatrudnienia na równych zasadach. Jeśli zmiana wiąże się z obniżeniem wynagrodzenia lub istotną zmianą miejsca pracy, pracownik może odmówić i wówczas umowa rozwiąże się po upływie okresu wypowiedzenia.
