Podatek od darowizny

2022-12-12

Otrzymanie darowizny to w wielu przypadkach powód do radości. W prezencie dostaje się mieszkanie, samochód, pieniądze lub inne wartościowe przedmioty. Czasem radość nie trwa długo, bo zazwyczaj darowizna wiąże się z uiszczeniem podatku od jej otrzymania. Pierwsze ważne zmiany w podatku od darowizn weszły w życie w październiku 2022 roku, a kolejne zapowiadane są na przyszły rok.

Przekazywanie majątku to codzienność, szczególnie między bliskimi osobami. W ten sposób przekazuje się najczęściej wartościowe przedmioty, które czasem są w rodzinie od pokoleń. Darowiznę można przekazać również osobie obcej, np. stowarzyszeniu lub fundacji, którą chce się w ten sposób wesprzeć. Należy jednak pamiętać o tym, że na osobie obdarowywanej spoczywa obowiązek rozliczenia się z urzędem skarbowym. Kiedy jesteśmy zwolnieni z opodatkowania?

Zmiany w podatku od darowizny

Reguły, które obowiązują darowizny, w tym m.in.: zasady przekazywania w ramach rodziny, kwoty zwolnione od podatku i te, które nie podlegają opodatkowaniu oraz skale, które pozwalają obliczyć wysokość podatku znajdziemy w ustawie o podatku od spadków i darowizn.

W październiku 2022 roku Ministerstwo Finansów wprowadziło istotne zmiany do tej ustawy. Od tego dnia obowiązują nowe stawki i progi podatkowe w podatku od spadków i darowizn. To pierwsza podwyżka tych kwot od 2003 roku. Obecne kwoty były już nieaktualne, gdyż wynosiły one ok. 12-krotność, 9-krotność i 6-krotność obowiązującego wówczas minimalnego wynagrodzenia za pracę (wtedy była to kwota 800 zł). Obecnie stawka za pracę się zwiększyła, dlatego niezbędne było adekwatne podniesienie kwoty do obowiązujących stawek za pracę. Aktualnie obowiązujące minimalne wynagrodzenie za pracę wynosi 3010 zł.

Podatek od darowizny – nowe rozporządzenie

Najważniejsze informacje na temat nowych regulacji znaleźć można w rozporządzeniu Ministra Finansów z 10 października 2022 r. w sprawie ustalenia kwot wartości rzeczy i praw majątkowych zwolnionych od podatku od spadków i darowizn i niepodlegających opodatkowaniu tym podatkiem oraz skal podatkowych, według których oblicza się ten podatek (Dz. U. z 12 października 2022 r. poz. 2084).

Zgodnie z zapowiedziami Ministerstwa Finansów podatek od darowizny również w 2023 r. ma ulec kolejnej zmianie. W projekcie, który Sejmowa Komisja Nadzwyczajna do spraw regulacji skierowała do Marszałka Sejmu przewidziano jeszcze wyższą kwotę wolną od podatku od spadków i darowizn.

Umowa darowizny

Pojęcie darowizny dokładnie zdefiniowano w kodeksie cywilnym, w ustawie z dn. 23 kwietnia 1964 roku, Dz. U. 1964 nr 16 poz. 93. art. 888. Znajduje się tam taka definicja: (…) przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku.

W przypadku umowy darowizny ważne jest określenie „bezpłatne”, dlatego że darczyńca przekazuje daną rzecz całkowicie bezpłatnie, zrzekając się przy tym za nią zapłaty. Z kolei obdarowywany dzięki tej rzeczy bądź też otrzymanemu prawu się wzbogaca. Umowa darowizny powinna być zawarta w formie zwykłej pisemnej, w niektórych przypadkach ustawodawca przewidział obowiązek umowy w formie aktu notarialnego.

Co ważne, umowa darowizny to nie tylko pieniądze, czy nieruchomości, ale przedmiotem darowizny jest również np. prawo autorskie, prawo użytkowania wieczystego, prawa spółdzielcze własnościowe oraz udziały w spółkach kapitałowych czy umorzenie określonego zobowiązania finansowego.

Podatek od darowizny - grupa podatkowa

Wysokość i zasady opodatkowania darowizny zależy od poszczególnych grup podatkowych i od tego do której grupy podatkowej dana osoba się zalicza. Zaliczenie do poszczególnych grup podatkowych zależy od koligacji rodzinnych.

Wyróżnia się trzy następujące grupy podatkowe:

• grupa 1 -  zalicza się do niej małżonka, wstępnych, czyli rodziców, dziadków, pradziadków, zstępnych, czyli dzieci, wnuków, prawnuków, pasierbów, ojczyma, macochę, rodzeństwo, teściów, zięcia, synową;
• grupa 2 - zalicza się do niej zstępne rodzeństwo (np. dzieci siostry, wnuki brata), rodzeństwo rodziców (np. ciotki, wujowie), zstępnych i małżonków pasierbów, małżonków rodzeństwa i rodzeństwo małżonków, małżonków rodzeństwa małżonków, małżonków innych zstępnych (np. mąż wnuczki);
• grupa 3, zalicza się do niej wszystkich pozostałych nabywców.

Podatek od darowizny – kwoty wolne od podatku

Nowe, obowiązujące od października 2022 roku rozporządzenie, przewiduje nowe progi spadku i darowizn od podatku. Opodatkowaniu nie podlega spadek lub darowizna o wartości, która nie przekracza:

• 10434 zł – w przypadku, kiedy nabywcą jest osoba zaliczona do I grupy podatkowej (wcześniej 9637 zł),
• 7878 zł – w przypadku, kiedy nabywcą jest osoba zaliczona do II grupy podatkowej (wcześniej 7276 zł),
• 5308 zł – w przypadku, kiedy nabywcą jest osoba zaliczona do III grupy podatkowej (wcześniej 4902 zł).

Kwoty wolne od podatku oznaczają kwotę, od której darowizna nie podlega opodatkowaniu i nie musi zostać zgłoszona do urzędu skarbowego. W takim przypadku brak jest obowiązku zapłaty podatku.  Jeśli jednak przekroczy się powyższy próg wówczas istnieje konieczność powiadomienia fiskusa oraz zapłaty odpowiedniego podatku od spadków i darowizn.

Obliczając kwotę wolną od podatku należy pamiętać o sumowaniu wartości otrzymanej darowizny czy praw. Jeśli obdarowany dostał od tej samej osoby w ciągu 5 lat więcej niż jedną darowiznę, to należy jej wartość zsumować, dzięki czemu otrzyma się łączną wartość majątku nabytego.

Może też się zdarzyć, że otrzymamy darowiznę od kilku darczyńców. Wówczas kwota wolna od podatku wynosi do 20868 zł łącznie.

Zerowy podatek od darowizny  

Oprócz wyżej wspomnianych grup podatkowych pod uwagę bierze się jeszcze tzw. zerową grupę podatkową. Jest to rodzaj podgrupy, który wyodrębnia się w ramach pierwszej grupy. Do zerowej grupy podatkowej zalicza się najbliższą rodzinę:

• małżonka,
• zstępnych (dzieci, wnuki, prawnuki),
• wstępnych (rodzice, dziadkowie),
• macochę i ojczyma
• pasierba, pasierbicę
• oraz rodzeństwo.

Spadki i darowizny w tej grupie zwolnione są z podatku bez względu na kwotę. Objęte w ten sposób są darowizny zarówno pieniężne, jak i np. nieruchomość. Żeby nie płacić podatku trzeba jednak spełnić pewne warunki:

• wymagane jest w terminie 6 miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego zgłoszenie otrzymania darowizny do urzędu skarbowego składając formularz SD-Z2,
• w przypadku darowizny pieniężnej należy udokumentować jej otrzymanie dowodem (dowód wpłaty na rachunek, przekaz pocztowy).

Warto dodać, że tzw. zerowa grupa nie musi zgłaszać otrzymanego spadku/darowizny, gdy jej wartość nie przekracza kwoty wolnej od podatku, czyli 10434 zł. W przypadku, gdy podatnik przekroczy tę kwotę i nie zgłosi darowizny, a fakt jej otrzymania ujawni się dopiero podczas postępowania urzędu skarbowego wówczas zapłaci się wyższy, karny podatek według stawki 20%.

Darowizna od rodziców

Rodzice należą do zerowej grupy podatkowej, zatem wszystkie otrzymane od nich darowizny są całkowicie zwolnione od podatku od spadku i darowizn, pod warunkiem że po przekroczeniu kwoty wolnej od podatku 10434 zł zostanie dopełniony obowiązek zgłoszeniowy do US.

Darowizna od rodziców o wartości poniżej 10434 zł nie musi być zgłoszona do urzędu skarbowego i jest zwolniona z podatku. Darowiznę o wartości powyżej 10434 zł należy zgłosić do właściwego urzędu skarbowego na formularzu SD-Z2 – zgłoszenie o nabyciu własności rzeczy lub praw majątkowych w terminie 6 miesięcy od jej otrzymania. Dopiero wtedy darowizna jest zwolniona z podatku.

Opodatkowanie darowizny

W przypadku, kiedy wysokość darowizny przekracza tzw. kwotę wolną, to od nadwyżki ponad tę kwotę trzeba zapłacić podatek od darowizny. Wysokość określa skala podatkowa i jest ona różna w zależności do tego, do której grupy zalicza się osoba obdarowana oraz jak wysoka jest nadwyżka ponad kwotę wolną.

Do tej pory progi podatkowe od podatku od darowizny wynosiły 10 278 zł i 20 556 zł. Od 13 października 2022 nastąpiła zmiana i zwiększenie kwoty nadwyżek, których przekroczenie powoduje obowiązek zapłaty wyższego podatku do 11 128 zł i 22 256 zł.

Najprostszy sposób obliczenia podatku od darowizny obejmuje darowiznę pieniężną, gdyż otrzymana kwota jest podstawą do wyliczeń. W przypadku mieszkania czy samochodu należy ustalić wartość pieniężną, tak, aby zapłacić odpowiedni podatek od wzbogacenia się.

Na podstawie art. 15 ust. 1 ustawy o podatku od spadków i darowizn podatek jest obliczany od nadwyżki podstawy opodatkowania ponad kwotę wolną od podatku, według następujących skal:

I grupa podatkowa

3 % – jeśli wartość darowizny nie przekracza 11 128 zł,

333,90 zł + 5 % od nadwyżki ponad 11 128 zł – dla darowizny o wartości od 11 128 do 22 256 zł,

890,30 zł + 7 % od nadwyżki ponad 22 256 zł – dla darowizny o wartości ponad 22 256 zł.

II grupa podatkowa

7 % – jeśli wartość darowizny nie przekracza 11 128 zł,

779,50 zł + 9 % od nadwyżki ponad 11 128 zł – dla darowizny o wartości od 11 128 do 22 256 zł,

1 780,60 zł + 12 % od nadwyżki ponad 22 256 zł – dla darowizny o wartości ponad 22 256 zł.

III grupa podatkowa

12 % – jeśli wartość darowizny nie przekracza 11 128 zł,

1 335,40 zł + 16 % od nadwyżki ponad 11 128 zł – dla darowizny o wartości od 11 128 do 22 256 zł,

3 115,90 zł + 20 % od nadwyżki ponad 22 256 zł – dla darowizny o wartości ponad 22 256 zł.

Darowizna na cele mieszkaniowe

Pewien wyjątek stanowi darowizna na cele mieszkaniowe, w przypadku kiedy obdarowany zalicza się do I grupy podatkowej i w ciągu 12 miesięcy od otrzymania darowizny przeznaczy ją na własne cele mieszkaniowe. Dokładniej chodzi o „wkład budowlany lub mieszkaniowy do spółdzielni, budowę domu jednorodzinnego, nabycie lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębną nieruchomość albo spłatę zabezpieczonego hipoteką kredytu mieszkaniowego wraz z odsetkami”.

W takiej sytuacji obowiązuje dodatkowy limit zwolnienia od podatku. Do tej pory podatek od darowizny wynosił on 9637 zł od jednego darczyńcy, a 19 274 zł od wielu darczyńców łącznie, w okresie 5 lat od daty, kiedy nastąpiło ostatnie nabycie darowizny. Po 13 października 2022 roku kwoty te wzrosły do 10 434 zł od jednego darczyńcy oraz 20 868 zł od wielu darczyńców łącznie.

Przepis ten choć obowiązuje, jest rzadko wykorzystywany w praktyce, jako że większość obdarowanych w ten sposób osób i tak zalicza się do grupy zero, co powoduje, że po spełnieniu określonych warunków, będzie podlegać zwolnieniu z opodatkowania niezależnie od tego, na jakie cele spożytkują oni darowiznę. Podatek od darowizny ich zatem nie obejmuje.

Zgłoszenie darowizny do urzędu skarbowego

Po otrzymaniu darowizny, w terminie sześciu miesięcy osoba z I grupy musi ją zgłosić w urzędzie skarbowym na druku SD-Z2. W przypadku darowizny pieniężnej, dostarczamy również jej odpowiednie udokumentowanie. Darczyńcy z II i III grupy składają druk SD -3. Nie ma obowiązku zgłaszania darowizn, które nie przekraczają kwoty wolnej (należy zsumować wszystkie darowizny od jednej osoby z okresu 5 lat).