Czy na L4 będzie można dorabiać? Nowe przepisy podczas zwolnienia lekarskiego
Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej przedstawiło projekt nowelizacji ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych na stronie Rządowego Centrum Legislacyjnego. Proponowane zmiany są wszechstronne i mają za zadanie uporządkować kwestie związane z wykonywaniem pracy zarobkowej w trakcie zwolnienia lekarskiego, zapobiegać nadużyciom L4 oraz uregulować zasady postępowania podczas kontroli ZUS, gdy ubezpieczony jest nieobecny. Sprawdź, jakie korzyści dla pracowników mogą przynieść zmiany w zasadach przyznawania L4.
Spis treści:
- Zwolnienie lekarskie a obowiązki pracownicze – czym jest L4?
- Nowe zasady pracy na L4 – co będzie dozwolone?
- Czy można wyjechać podczas L4?
- Jakie prace można wykonywać na L4?
- Konsekwencje nieprzestrzegania nowych przepisów
- Rola ZUS i kontrola pracowników na L4
- Podsumowanie: kiedy chory na L4 może dorobić?
- FAQ – Najczęściej zadawane pytania
W Polsce prawo do przebywania na zwolnieniu lekarskim (L4) przysługuje osobom, które z powody choroby nie są w stanie wykonywać swoich obowiązków zawodowych. Czas ten przeznaczony jest przede wszystkim na rekonwalescencję, ale w związku z dynamicznymi zmianami na rynku pracy coraz częściej pojawia się pytanie: czy w trakcie L4 można podjąć dodatkowe zajęcie zarobkowe? Według projektu przedstawionego przez rząd, zmodyfikowane zostaną zasady wystawiania zwolnień lekarskich. Poniżej przedstawiamy szczegóły najnowszych regulacji oraz ich wpływ na pracowników i pracodawców.
Zwolnienie lekarskie a obowiązki pracownicze: czym jest L4?
L4, czyli zwolnienie lekarskie, to dokument wystawiany przez lekarza, który potwierdza czasową niezdolność pracownika do pracy z powodu choroby, urazu lub innych problemów zdrowotnych. W czasie trwania zwolnienia pracownik powinien unikać działań, które mogłyby utrudnić proces leczenia. Zasady przebywania na L4 oraz związane z nim obowiązki regulowane są przez Kodeks pracy oraz ustawę o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa.
L4 gwarantuje pracownikowi prawo do zasiłku chorobowego, którego wysokość zależy od rodzaju umowy oraz stażu pracy. Jednakże nieobecność w pracy na L4 z jednej strony zabezpiecza zdrowie pracownika, z drugiej jednak ogranicza jego możliwości zarobkowe, co stanowi problem dla osób mających dodatkowe zobowiązania finansowe.
Nowe zasady pracy na L4 – co będzie dozwolone?
Nowelizacja, która ma wejść w życie w 2025 roku, umożliwi wykonywanie niektórych czynności przez pracowników przebywających na zwolnieniu lekarskim. Dotąd były one zabronione jako „praca zarobkowa,” lecz nowe przepisy będą uznawać za nią jedynie działalność regularną i związane z nią obowiązki zawodowe, natomiast sporadyczne czynności potrzebne do codziennego funkcjonowania już nie. Co więcej, pracodawcy będą mogli poprosić pracowników na L4 o realizację kluczowych zadań, jeśli ich zaniedbanie mogłoby przynieść firmie straty.
Jedną z kluczowych zmian jest umożliwienie osobie na zwolnieniu lekarskim wykonywania drobnych czynności, takich jak podpisanie rachunku, listy płac czy dokumentów przewozowych. Ponadto, pracownik na L4 będzie mógł wykonywać incydentalne czynności, udać się na niezbędne zakupy, skorzystać z zabiegów medycznych, odbyć wizytę u lekarza czy załatwić sprawy na poczcie, bez obaw o utratę świadczenia wypłacanego przez ZUS.
Dorabianie podczas L4
Obecne przepisy zabraniają podejmowania jakiejkolwiek pracy na L4, także w formie zdalnej (art. 17 ust. 1. ustawy zasiłkowej: "Ubezpieczony wykonujący w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę zarobkową lub wykorzystujący zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia traci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres tego zwolnienia"). Pracownikom przebywającym na L4 i wykonującym pracę grozi utrata prawa do zasiłku chorobowego. Jednak planowane zmiany pozwolą na odstępstwa – w przypadku pracy u więcej niż jednego pracodawcy, lekarz będzie mógł określić, jakie rodzaje aktywności są wykluczone ze względu na stan zdrowia. Dzięki temu, że lekarz wskaże, że praca zarobkowa może być wykonywana w ramach określonego tytułu, pracownik zyskuje możliwość kontynuowania części obowiązków u jednego pracodawcy, będąc jednocześnie na zwolnieniu lekarskim u drugiego, co pozwala na pobieranie pełnego wynagrodzenia od jednego oraz zasiłku chorobowego od drugiego pracodawcy.
Warunki dorabiania na L4:
-
Dodatkowe zajęcie musi być zgodne z zaleceniami lekarskimi.
-
Praca na L4 nie może prowadzić do pogorszenia stanu zdrowia.
-
Pracownik na L4 nie może wykonywać obowiązków, które kolidowałyby z rodzajem choroby lub dolegliwości, z powodu których przebywa na zwolnieniu.
Czy można wyjechać podczas L4?
Obecne przepisy wymagają, by osoba przebywająca na zwolnieniu lekarskim podała dokładny adres swojego pobytu w okresie niezdolności do pracy. Jeśli podczas kontroli ZUS kontroler nie zastanie nas pod wskazanym adresem, może to skutkować cofnięciem świadczenia. Wyjątkiem są sytuacje, w których nieobecność można uzasadnić np. względami zdrowotnymi lub koniecznością podjęcia czynności incydentalnych. Zgodnie z obowiązującym prawem ubezpieczony musi podać lekarzowi wystawiającemu zwolnienie aktualny adres, jeśli różni się on od danych z dokumentacji medycznej lub profilu informacyjnego. Dodatkowo należy zgłosić ZUS i pracodawcy każdą zmianę adresu w ciągu maksymalnie 3 dni od jej zaistnienia.
Jakie zmiany się szykują?
Nowelizacja nie przynosi wielu zmian w tym zakresie, jednak umożliwi uzasadnienie nieobecności pod wskazanym adresem w przypadku kontroli. Dotychczas takie sytuacje skutkowały automatycznym wycofaniem świadczenia. Istnieje jednak jeden warunek: każde wyjście z domu w czasie L4 trzeba będzie odpowiednio uargumentować.
Jak to działa w praktyce?
Nie każda nieobecność podczas kontroli będzie oznaczać automatyczne cofnięcie prawa do zasiłku. W czasie zwolnienia lekarskiego będziemy mogli wyjść na zakupy spożywcze, do lekarza, apteki, na rehabilitację lub wyjazd do sanatorium, o ile zaleci to lekarz. Zabronione jednak pozostaną wyjazdy rekreacyjne, jak wycieczki czy wakacje.
Uwaga! Zgodnie z nowymi przepisami, na L4 będziemy mogli wskazać jako miejsce pobytu adres za granicą, o ile jest to uzasadnione zaleceniem lekarza lub innymi istotnymi okolicznościami. W przypadku, gdy ZUS może przeprowadzić kontrolę również za granicą, nie będzie konieczne uzasadnienie wyjazdu zdrowotnym zaleceniem.
Jakie prace można wykonywać na L4?
Zmienione przepisy pozwalają pracownikom na wykonywanie niektórych lekkich prac, takich jak praca biurowa, zdalna czy konsultacje, jeśli tylko lekarz prowadzący wyrazi na to zgodę. Nowe regulacje zakładają, że praca na zwolnieniu lekarskim może być podejmowana pod warunkiem, że nie koliduje z procesem zdrowienia.
W szczególności, na L4 można wykonywać:
- Zdalną pracę przy komputerze, która nie wymaga intensywnego wysiłku fizycznego.
- Działalność intelektualną, jak np. pisanie tekstów, konsultacje, doradztwo.
- Zajęcia o charakterze dorywczym, niewpływające na zdrowie (np. drobne prace administracyjne).
Przykład 1: Pracownik biurowy z niewielkim urazem nogi może realizować swoje obowiązki zawodowe w trybie zdalnym, jeśli lekarz uzna, że nie wpływa to negatywnie na jego zdrowie.
Przykład 2: Chirurg, który złamie palec jest niezdolny do przeprowadzania operacji, ale z powodzeniem może wykonywać pracę nauczyciela akademickiego, prowadząc wykłady z chirurgii.
Z proponowanych zmian wynika więc, że możliwe będzie pobieranie zasiłku chorobowego z jednego tytułu, a jednocześnie - drugiego tytułu - wynagrodzenia za pracę.
Konsekwencje nieprzestrzegania nowych przepisów
Pomimo ułatwień w zakresie dorabiania na L4, nieprzestrzeganie nowych przepisów może skutkować poważnymi konsekwencjami dla pracownika. Jeśli ZUS (Zakład Ubezpieczeń Społecznych) uzna, że praca wykonywana podczas zwolnienia lekarskiego mogła mieć negatywny wpływ na zdrowie pracownika, świadczenia chorobowe mogą zostać cofnięte. Pracownik ryzykuje wówczas utratę zasiłku chorobowego, a w skrajnych przypadkach także postępowanie dyscyplinarne.
Najczęstsze konsekwencje łamania przepisów:
- Cofnięcie zasiłku chorobowego przez ZUS.
- Możliwość rozwiązania umowy przez pracodawcę z powodu nadużycia zwolnienia lekarskiego.
- Konsekwencje prawne, jeśli zachowanie pracownika skutkowało dodatkowym wydłużeniem niezdolności do pracy.
Rola ZUS i kontrola pracowników na L4
Jakie są uprawnienia ZUS? ZUS może przeprowadzać kontrole, aby sprawdzić, czy pracownik na zwolnieniu lekarskim przestrzega zaleceń lekarskich i nie nadużywa zwolnienia. Nowe przepisy zwiększają uprawnienia ZUS do monitorowania aktywności zarobkowej pracowników przebywających na L4, szczególnie tych wykonujących pracę zdalną.
Podczas kontroli ZUS weryfikuje:
- Czy praca podejmowana na L4 jest zgodna z zaleceniami lekarza.
- Czy wykonywana praca nie wpływa negatywnie na stan zdrowia pracownika.
- Czy pracownik faktycznie przestrzega wskazówek lekarskich dotyczących sposobu spędzania czasu podczas choroby.
W sytuacji wykrycia naruszeń ZUS ma prawo odebrać świadczenie chorobowe i nałożyć kary na osoby wykorzystujące L4 niezgodnie z jego przeznaczeniem.
Dorabianie na L4 – korzyści i ryzyka dla pracowników
Nowe przepisy mają na celu wsparcie osób, które z różnych powodów nie chcą lub nie mogą całkowicie przerwać aktywności zawodowej w okresie zwolnienia. Dla pracowników oznacza to możliwość utrzymania pewnego poziomu dochodów nawet w czasie choroby. Z drugiej strony, przepisy te wprowadzają dodatkowe ryzyko, związane z kontrolami ZUS i konsekwencjami finansowymi.
Korzyści dla pracowników:
- Możliwość utrzymania dochodów podczas krótkich zwolnień.
- Dodatkowe źródło zarobku dla osób, które pracują na zasadzie umowy o dzieło lub działalności gospodarczej.
- Uelastycznienie czasu pracy przy mniejszych dolegliwościach zdrowotnych.
Ryzyka:
- Utrata świadczenia chorobowego w przypadku nieprzestrzegania zaleceń.
- Konieczność udokumentowania, że praca nie wpływa negatywnie na proces zdrowienia.
- Możliwość zwolnienia z pracy w przypadku nadużycia zwolnienia.
Podsumowanie: kiedy chory na L4 może dorobić?
Dorabianie na L4 stało się bardziej dostępne, jednak wymaga od pracowników przestrzegania zasad i zaleceń medycznych. Wszelkie działania utrudniające lub wydłużające proces leczenia lub rekonwalescencję są to aktywności surowo zabronione i pozbawiają ubezpieczonego prawa do zasiłku, ale nie będą to "zwykłe czynności dnia codziennego lub czynności incydentalne, których podjęcia w okresie zwolnienia od pracy wymagają istotne okoliczności".
Od autora: "Nowe przepisy w końcu odzwierciedlają realia współczesnego rynku pracy, pozwalając na elastyczność, której dotąd brakowało. To krok w dobrą stronę, ale pamiętajmy, że rozsądek i zdrowie powinny zawsze być na pierwszym miejscu".
Anna Ciecierska, redaktor merytoryczny Podatnik.info
Możliwość podjęcia dodatkowej aktywności podczas zwolnienia lekarskiego jest dużym ułatwieniem dla wielu osób, zwłaszcza tych pracujących na elastycznych zasadach. Ważne jest jednak, aby przed podjęciem pracy podczas zwolnienia skonsultować się z lekarzem prowadzącym i upewnić się, że dodatkowa aktywność nie wpłynie na proces zdrowienia. Pamiętaj, że wykorzystywanie zwolnienia niezgodnie z celem zwolnienia może mieć poważne konsekwencje.
Pamiętajmy również, że ZUS może przeprowadzać kontrole w celu zweryfikowania, czy zwolnienie lekarskie wykorzystywane jest zgodnie z przeznaczeniem, a złamanie przepisów może skutkować utratą świadczeń chorobowych oraz dalszymi konsekwencjami prawnymi.
FAQ – Najczęściej zadawane pytania
1. Czy mogę utracić prawo do zasiłku chorobowego?
Tak, możesz utracić prawo do zasiłku chorobowego w dwóch głównych przypadkach, które są kontrolowane przez ZUS:
- Podejmowanie pracy zarobkowej w okresie niezdolności do pracy. Należy pamiętać, że dotyczy to nie tylko stosunku pracy, ale każdej aktywności zarobkowej, w tym prowadzenia działalności gospodarczej.
- Wykorzystywanie zwolnienia od pracy w sposób niezgodny z celem zwolnienia. Oznacza to, że wszelkie działania, które mogłyby utrudniać lub opóźniać proces powrotu do zdrowia (np. prace remontowe, wyjazdy rekreacyjne, udział w imprezach sportowych), mogą skutkować cofnięciem świadczenia. Warto wiedzieć, że prawo do zasiłku zostaje cofnięte, jeśli podczas kontroli ZUS zostanie stwierdzone takie nadużycie.
2. Czy można podejmować się pracy zarobkowej w innej firmie podczas L4?
Tak, nowe przepisy mają pozwolić na pracę u więcej niż jednego pracodawcy. Lekarz będzie orzekał niezdolność do pracy w ramach określonego tytułu, a w ramach innego praca może być wykonywana, jeżeli nie będzie kolidować z procesem zdrowienia oraz gdy rodzaj pracy nie uzasadnia orzekania o niezdolności do tej pracy u innego pracodawcy. Dzięki temu pracownik może kontynuować część obowiązków na rzecz jednego płatnika składek, będąc na zwolnieniu u innego płatnika składek, co pozwala na pobieranie wynagrodzenia od jednego oraz zasiłku chorobowego z tytułu zatrudnienia (zasiłku chorobowego) od drugiego pracodawcy.
3. Co to znaczy „istotne okoliczności” przy zwolnieniu?
Pojęcie „istotnych okoliczności” uzasadnia nieobecność ubezpieczonego w miejscu pobytu w okresie zwolnienia lekarskiego, np. w trakcie kontroli. Są to czynności dnia codziennego, np. wizyta u lekarza, zakupy, rehabilitacja. Każde wyjście musi być jednak odpowiednio udokumentowane, aby nie utracić prawa do zasiłku.
4. Czy można dorabiać na umowie zlecenie, będąc na L4 z umowy o pracę?
Projekt zmian dopuszcza taką możliwość, pod warunkiem, że praca na umowie zlecenie nie utrudnia procesu leczenia i jest zgodna z zaleceniami lekarza. Kluczowe jest, aby wykonywanie pracy zarobkowej nie było sprzeczne z celem zwolnienia, czyli powrotem do zdrowia.
5.Czy ZUS może za granicą przeprowadzić kontrolę zwolnienia od wykonywania pracy?
Tak, nowe przepisy pozwalają na wskazanie jako miejsca pobytu adresu za granicą, jeśli jest to uzasadnione. W takiej sytuacji ZUS ma prawo do przeprowadzenia kontroli również w tym miejscu, a prawa do świadczeń pozostaną zachowane, o ile nie stwierdzi nadużycia.
6. Jakie konsekwencje czekają pracownika za łamanie przepisów w trakcie zwolnienia lekarskiego?
Najpoważniejszą konsekwencją jest utrata prawa do zasiłku chorobowego za cały okres pobierania zasiłku chorobowego, w którym stwierdzono nadużycie. W niektórych przypadkach pracodawca może również rozwiązać umowę o pracę. Chory traci prawo do zasiłku również, jeśli jego wykorzystywanie zwolnienia jest niezgodne z zaleceniami lekarskimi.
